O‘zbekiston respublikasi oliy va

2. Мехнат бозорида монопсония бўлган холат 
Бундай ҳол кѝпроқ кичик шаҳарларда учрайди. Шаҳарда ягона ишлаб чиқариш 
корхонаси бѝлиб, у шаҳар аҳолисининг асосий қисмини иш билан таъминлайди. 
Шаҳарда бошқа иш жойлари кам бѝлгани учун, ушбу вазият монопосоник бозор 
вазиятга яқин бѝлади. Монопол корхона маҳаллий меҳнат бозорида ишчи кучини сотиб 
олувчи ягона корхона бѝлгани учун ҳам у иш ҳақига таъсир қила олади. Корхона ишга 
ѐллайдиган ишчилар сонини қисқартирса, ишга кирувчилар ѝртасида рақобат кучаяди ва бу 
иш ҳақини мувозанат даражасидан пастга туширади (10-расм). 
Рақобатлашган меҳнат бозорида мувозанат ҳолат Е нуқтада ѝрнатилади. Е нуқтада 
талаб ва таклиф чизиқлари кесишади. Мувозанат ҳолатида, Le ишчи We миқдордаги иш ҳақи 
билан таъминланади. Монопсонист ҳар бир бирлик меҳнат учун бир хил иш ҳақи тѝлагани 
учун таклиф чизиғи ѝртача ҳаражат АС чизиғидан иборат бѝлади. Чекли меҳнат ҳаражатлари 
чизиғи МRC
L
ѝртача ҳаражат чизиғидан юқорида ѐтади. МRC
L
ва МRР
L
чизиқларини 
кесишган нуқтаси монопсоник ҳолатда қанча ишчи банд бѝлишини аниқлайди. Бу ерда 
МRC
L 
= МRР
L 
монопсоник мувозанат ҳолати шарти. Демак, монопсонист ишчилар сонини 
Le дан Lс қисқартириб, иш ҳақини We дан W
N
га қисқартиришга эришади. Шундай қилиб, 
монопсонист бир вақтнинг ѝзида ҳам ишчилар сонини қисқартириб, ҳам иш ҳақини 
пасайтириб, ѝз фойдасини MCNW
N
тѝртбурчак юзига тенг бѝлган миқдорда оширади. 
Иш ҳақи MRC
L
S
L
= AC 
ставкаси, сѝм 
М 
We
D
L
= MRP
L
W
N
Меҳнат
миқдори 

---

568 
10-расм. Монополистик меҳнат бозори 
3.Минимал иш хаки. Иш хаки ставкалари табакалашуви 
 
Минимал иш ҳақи давлат томонидан қонун орқали ѝрнатилади. Кѝп ҳолларда 
минимал иш ҳақи мувозанат иш ҳақи даражасидан юқори қилиб ѝрнатилади. 
Бундай ҳолда умумий ѝртача иш ҳақи ошади, лекин ишчиларни ишга ѐллаш сони 
қисқаради. Минимал иш ҳақини ѝрнатилишини ва уни оширилишини касаба уюшмалари ҳам 
кѝпинча талаб қилиб чиқадилар. Минимал иш ҳақи қандай оқибатлар билан боғлиқлигини 
кѝриб чиқайлик. 
Минимал иш ҳақи кѝпроқ малакасиз ишчилар ва иш топа олмаган ишчиларга салбий 
таъсир кѝрсатади. Нима учун деганда, малакали ишчиларга талаб ҳар доим мавжуд бѝлади, 
шу сабабли улар минимал иш ҳақининг ошишидан ютадилар. Умуман, минимал иш 
ҳақининг ортиши, иш билан банд бѝлган аҳолининг юқорироқ даромад олишини 
таъминлайди. Минимал иш ҳақи ошганда, меҳнатга ҳақ тѝлашнинг барча ставкалари 
қайтадан кѝриб чиқилади ва оширилади. 
Қуйидаги 11-расмда минимал иш ҳақининг аҳоли бандлигига таъсири кѝрсатилган. 
Минимал иш ҳақи ѝрнатилмаганда ишчиларнинг бандлик даражаси ва иш ҳақи мувозанат 
ҳолат (Е нуқта) орқали аниқланади. Мувозанат ҳолатда иш билан Le ишчи банд бѝлади ва 
We миқдорда иш ҳақи олади.
W 
Wmin M 
E 
We
D
L
L
M
Lе L
N
11-расм. Минимал иш ҳақи ва аҳоли бандлиги 
Минимал иш ҳақини мувозанат иш ҳақидан юқори қилиб белгиланиши (Wmin >We), 
иш билан банд бѝлган ишчилар сонини L
M
гача қисқартиради.