|
Назорат учун саволлар:
1. Қандай фирмалар рақобатлаша оладилар?
2. Соф монополия нима?
3. Табиий монополиялар нима?
4. Монопол хокимият ва монопол хокимият кѝрсаткичларини тушунтириб беринг.
5. Монопол нарх нима?
6. Бозор шароитида қандай нархлар амал қилади?
10- МАВЗУ: МЕҲНАТ БОЗОРИ ВА КОРХОНАЛАРДА МЕҲНАТ РЕСУРСЛАРИДАН
ФОЙДАЛАНИШ
Дарс мақсади: Меҳнат бозорИ ва корхоналарда меҳнат ресурсларидан
фойдаланишнинг моҳиятини талабаларга тушунтириш.
Таянч сўз ва иборалар: Меҳнатнинг чекли маҳсулоти, меҳнат ресурслари таклифи,
меҳнат бозори, иш ҳақи, минимал иш ҳақи, капиталга даромад, иқтисодий рента,
тадбиркорлик даромади.
Асосий саволлар:
5.
Мехнат бозори, рақобатлашган мехнат бозори.
6.
Мехнат бозорида монопсония бѝлган холат.
7.
Минимал иш хаки. Иш хаки ставкалари табакалашуви.
8.
Даромадларни тақсимлаш.
1. Меҳнат бозори, рақобатлашган меҳнат бозори
Ишлаб чиқариш омиллари бозори деганда, меҳнат, ҳом-ашѐ, капитал, ер ва бошқа ишлаб
чиқариш ресурслари бозори тушунилади. Ресурслар бозоридаги талаб ва таклиф истеъмол
товарлари бозори таъсирида шаклланади.
Қѝшимча ѐлланган битта ишчи кучидан олинадиган қѝшимча даромад меҳнатнинг чекли
даромадлилиги дейилади ва у MRP
L
орқали белгиланади.
MRP
L=
MP
L*
MR
Бу ерда MRP
L -
меҳнатнинг чекли даромадлилиги
,
MP
L-
меҳнатнинг
чекли маҳсулоти.
MR-чекли даромад
Чекли даромаднинг камайиш қонунига кѝра меҳнатнинг чекли маҳсулоти иш вақти
узайиши билан камайиб боради. Демак, MRP
L
чизиғи нарх ѝзгармаса ҳам пастга қараб
йѝналган бѝлади.
561
Меҳнатни чекли даромадлилиги MRP
L
дан ишчиларни ѐллашда фойдаланиш мумкин.
Агар фирма ѝз фойдасини максималлаштирмоқчи бѝлса у ѐллашни меҳнатни чекли
даромадлилиги иш ҳақига тенг бѝлганга қадар давом эттиради.
MRP
L
=W,
бу ерда W – иш ҳақи.
Агар MRP
L
< W бѝлса, фирма қѝшимча ишчи кучини ѐллаб, ѝз фойдасини ошириши
мумкин.
Ушбу шарт қуйидаги 1-расмда ифодаланган.
Меҳнат
нархи, W
W S
L = MRC
W
е
MRP
L
= D
L,
O
MRP
*
е
(меҳнат миқдори)
1– расм. Рақобатлашган меҳнат бозорида меҳнат нархининг
унинг миқдоридан боғлиқлиги
Меҳнатга бѝлган талаб D
L
, MRP
L
чизиғи билан устма-уст тушади. D
L
талаб чизиғига
кѝра, меҳнат нархи пасайган сари унга бѝлган талаб ҳам ортиб боради ва аксинча. Меҳнат
бозорида ишчи кучига талаб – бу фирмаларнинг ишчи кучига талабидир. Таклиф ишчилар
томонидан бѝлади.
Меҳнат бозори рақобатлашган бѝлгани учун меҳнат нархи бозор томонидан
шаклланади ва унга бозор субъектлари таъсир қила олмайди (рақобатлашган истеъмол
бозоридаги каби). Бу барча ишчилар қайси фирмада ишлашидан қатъий назар, бир хил иш
ҳақи олади ва фирмалар бу нархни олдиндан берилган нарх сифатида қабул қиладилар.
Шунинг учун ҳам алохида фирма учун меҳнат ресурслари таклиф чизиғи горизантал, яъни у
абсолют эластик.
Шунинг учун фирманинг меҳнат учун чекли ҳаражати MRC иш ҳақига тенг:
MRC = W
*
= MRP
L
,
бу ерда MRC – фирманинг меҳнатга бѝлган чекли ҳаражати.
Иш ҳақининг ѝзгариши ишчи кучига бѝлган талабни ѝзгартиради. Агар иш ҳақи W
0
дан W
1
гача ошса (2расм), ѐлланадиган ишчилар сони L
0
дан L
1
гача қисқаради; агар иш ҳақи
W
2
гача пасайса, ишдаги ишчилар сони L
2
гача ошади.
Меҳнат бозорида фирма фойдасини максималлаштирадиган шарт, яъни меҳнатни
чекли даромадлилигининг иш ҳақи ставкасига тенглиги истеъмол бозоридаги MR –MC
шартга ѝхшашдир.
(2)
ва (3) тенгликдан фойдаланиб қуйидаги муносабатни ѐзамиз.
562
MRP
L
= MP
L
∙ MR =W тенгликнинг иккала томонини
W
1
L
S
W
1
0
L
S
W
0
W
2
2
L
S
L
1
L
0
L
2
2– расм. Ишчи кучига талаб билан иш ҳақи ѝртасидаги боғлиқлик.
чекли маҳсулот MR
L
га бѝламиз. Натижада қуйидагини оламиз:
MR
L
VR
W
(4)
(4) – муносабатнинг ѝнг томони иш ҳақи ставкасининг бир бирлик маҳсулот ишлаб
чиқариш учун кетган меҳнат сарфига кѝпайтирилганига тенг, яъни бу ишлаб чиқаришнинг
чекли ҳаражатидир.
Тармоқ бѝйича меҳнат бозорини кѝриб чиқамиз. Умумий бозор талаби тармоқдаги
фирмалар талаблари йиғиндиси билан аниқланади (3-расм).
D
TL
= MRP
L
=
(MRP)
t
W S
TL
=
(MRC)
t
We
D
TL
=
(MRP)
t
Le
563
3– расм. Тармоқ меҳнат бозори
Бу ерда MRC
t
= W
t
t – ишчи учун сарфланадиган қѝшимча ҳаражат, яъни, иш ҳақи.
Do'stlaringiz bilan baham: |
