O‘zbekiston respublikasi oliy va

Жамғарма ва вақт бўйича чекли танлаш нормаси. Инсонлар жорий ва 
келажакдаги истеъмолни бир-бири билан солиштириб, жамғариш тѝғрисида 
қарор қабул қиладилар. Одатда шахс келажакда кѝпроқ истеъмол қилиш учун 
бугунги кундаги бир сѝмлик истеъмолидан воз кечади. Масалан, шахснинг бир 
йиллик даромади 100 минг сѝм бѝлсин. Агар у ушбу даромадини жорий йилда 
тѝлиқ истеъмол қилса, унинг жамғармаси нолга тенг бѝлади. Шахс ушбу 
даромадидан 10 минг сѝмини жамғаради (10 минг сѝмлик жорий истеъмолдан 

---

436 
воз кечади), агар у келажакда 10 минг сѝмдан кѝпроқ истеъмол қилиш 
имкониятига эга бѝлса, масалан 15 минг сѝмлик. У ҳолда унинг вақт бѝйича 
чекли танлаш нормаси MRTP қуйидагича аниқланади: 
.
5
,
1
10
15
0
1





C
C
MRTP
MRTP – вақт бѝйича чекли танлаш нормаси, бу шахснинг умумий
турмуш даражаси ѝзгармаган шароитда бир бирлик жорий истеъмолдан воз 
кечиш ҳисобига бѝладиган келажакдаги қѝшимча истеъмол қиймати бѝлиб, у 
шу воз кечилган бирлик истеъмолни қоплаш учун етарлидир. 
Вақт бѝйича танлаш инвестиция қѝйишга жамғарма орқали таъсир 
қилади. Лекин, жорий истеъмол ҳисобидан жамғармани хоҳлаганча ошириш 
мумкин эмас. Нега деганда, умумий даромад чекланган. Жамғарма умумий 
даромаддан истеъмолни айрилганига тенг. 
S = I-C, 
бу ерда S – жамғарма; I – умумий даромад; С – истеъмол. 
Маълумки фоиз ставкаси (i) қанча юқори бѝлса, жамғаришга мойиллик 
шунча юқори бѝлади ва аксинча.
Қийматни дисконтирлаш. Бир йилдан кейин бериладиган бир сѝмнинг 
бугунги қиймати қанча бѝлади? Бу саволга жавоб фоиз ставкасига боғлиқдир. 
Фараз қилайлик, фоиз стакаси i бѝлсин. У ҳолда биз бир сѝмни жамғарадиган 
бѝлсак, унинг қиймати бир йилдан кейин I ∙ (1+i) cѝмга тенг бѝлади (агар фоиз 
ставкаси I = 50 % бѝлса,бугунги бир сѝм бир йилдан кейин 1,5 сѝмга тенг 
бѝлади). Демак, айтишимиз мумкинки, бир йилдан кейин олинадиган бир 
сѝмнинг бугунги қиймати 
)
1
(
.
1
i
сум

сѝмга тенг, яъни у бир сѝмдан кичик бѝлади. 
Худди шундай икки йилдан кейин тѝланадиган бир сѝмнинг бугунги қиймати 
2
)
1
(
.
1
i
сум

га тенг бѝлади. Нима учун деганда, бир сѝм i фоиз ставкаси бѝйича 
инвестицияга қѝйилса, икки йилдан кейин у (1+i) ∙(1+i) = (1+i)
2
cѝмга тенг 
бѝлади. 
Умумлаштириб айтадиган бѝлсак, жорий дисконтирлаштирилган қиймат 
PDV (Present Discount Value), яъни бошланғич йилга келтирилган қиймат – бу 
маълум муддат ѝтгандан кейин тѝланадиган бир сѝмнинг бугунги қиймати 
(нархи). 
Агар муддат бир йилга тенг бѝлса, 
)
1
(
1
i
PDV


га тенг. 
Агар муддат n йилга тенг бѝлса, 
n
i
PDV
)
1
(
1


га тенг бѝлади. 
Қуидаги жадвалда (13.3-жадвал) бир долларнинг ҳар хил фоиз 
ставкаларидаги келтирилган қийматлари кѝрсатилган. 
17.3-жадвал