O‘zbekiston respublikasi oliy va

Материаллар деганда, ишлаб чиқариш жараѐнида тайѐр маҳсулотга айланадиган хар 
қандай моддий нарсани карашимиз мумкин: бутловчи кисмлар, ярим фабрикатлар, темир, 
пѝлат, шиша, ѐқилги, ѐгоч, пахта ва бошқа хом ашѐлар тушунилади. 
Моддий капитал сарфи ишчилар томонидан бинодан, ускунадан, инструментдан ва 
технологик линиялардан фойдаланишни ѝз ичига олади. 
Ишлаб чиқариш муносабатлари биринчи навбатда маҳсулот ишлаб чиқаришдаги 
технологик муносабатлардир. 
Технология - бу товарлар ва хизматларни ишлаб чиқариш тѝғрисидаги амалий 
билимлардир. Маълумки, технологиянинг такомиллашуви фанда ва техникадаги янги 
ютукларнинг ишлаб чиқариш жараѐнига жорий қилиш оркали боради. Янги технология янги 
ишлаб чиқариш усулларидан фойдаланишни, янги машина ва механизмлардан янада юқори 
малакага эга бѝлган мехнатдан фойдаланишни такозо қилади. Янги технология янги турдаги 
маҳсулотларни яратишга ѐрдам беради. Янги технология маҳсулот сифатини оширишга, иш 
шароитларини яхшилашга, берилган ресурслар миқдори ѝзгармаганда ишлаб чикариладиган 
маҳсулот миқдорини оширишга, ҳаражатларни камайтиришга олиб келади. 
Ишлаб чиқариш функцияси. Сарфланадиган ишлаб чиқариш омиллари миқдори 
билан, ушбу омиллардан фойдаланган ҳолда максимал ишлаб чикариладиган маҳсулот 
миқдори ѝртасидаги боғлиқликни ишлаб чиқариш функцияси оркали ифодалаш мумкин.

---

518 
Ишлаб чиқариш функцияси фойдаланиладиган хар бир ишлаб чиқариш омиллари 
сарфи мажмуасидан максимал Q  миқдорда маҳсулот ишлаб чиқаришни кѝрсатади. Агар 
омиллар мажмуаси сарфи капитал, мехнат ва материаллардан иборат бѝлса, ишлаб чиқариш 
функцияси қуйидаги кѝринишда булиши мумкин: 
),
,
,
(
M
L
K
f
Q

 
 
(1) 
бу ерда 
Q - берилган технологияда максимал ишлаб чикариладиган маҳсулот миқдори; K - 
капитал; L - мехнат; M - материаллар. 
Агар ишлаб чиқариш функцияси иккита, K (капитал) ва L (мехнат) омилларига 
боғлиқ бѝлса, ишлаб чиқариш функцияси қуйидагича ѐзилади: 
).
,
(
L
K
f
Q

(2) 
Ушбу функцияда маҳсулот ишлаб чиқариш хажми иккита ишлаб чиқариш омилига 
боғлиқ - капитал ва мехнатга. Масалан, ишлаб чиқариш функцияси ѐрдамида нон ишлаб 
чиқариш комбинатида мехнат ресурсларидан ва капиталдан фойдаланган ҳолда қанча нон 
маҳсулотини ишлаб чиқариш мумкинлигини ифодалаш мумкин, ѐки қишлоқ хѝжалик 
корхонасининг берилган мехнат ресурсларидан ва техникадан (ишчиларнинг фонд билан 
куролланганлик даражасида) фойдаланган ҳолда маълум вақт оралигида қанча маҳсулот 
ишлаб чиқаришини ифодалаш мумкин. 
Маҳсулот ишлаб чиқариш кѝпрок кул мехнатига асосланган бѝлса (масалан, нонни 
кул мехнати асосида ишлаб чикарилса), у ҳолда ишлаб чиқариш функциясини фақат 
сарфланган мехнатга боғлиқ равишда ѐзиш мумкин: 
)
(L
f
Q

Агар маҳсулот ишлаб чиқаришда кѝпрок капитал иштирок этса, яъни маҳсулот ишлаб 
чиқариш юқори капитал сиғимига эга бѝлса, ишлаб чиқариш функциясини 
)
(K
F
Q

куринишида ѐзиш мумкин. 
Таъкидлаш жоизки, (1) ва (2) тенгламалар ишлаб чиқаришнинг маълум 
технологиясида қѝлланилиши мумкин. Агар технология ѝзгарса, яъни янги технология 
қѝлланса, маҳсулот ишлаб чиқариш хажми ресурслар хажми ѝзгармаганда хам ѝсиши 
мумкин.