O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va

NUQSONI BO‘LGAN BOLALARNI O‘QITISH VA

TARBIYALASH

§20. Maktabgacha tiflopedagogika fanining maqsadi,

vazifalari, predmeti va ob’ekti

Tiflopedagogika (grekcha «typhlos» so‘zidan olingan bo‘lib, ko‘r va pedagogika ma’nolarini anglatadi) – ko‘rish jarayoni buzilgan shaxslarni tarbiyalash va o‘qitish muammoo larini ishlab chiqaruvchi defektologiya bo‘limi hisoblanadi. U umumiy pedagogikaning bir qismi va defektologiyaning bo‘limlaridandir.

Umumiy pedagogikaning bo‘limi sifatida dialektik falsafa, insonparvarlik tamoyillari asosida, ko‘rishida nuqsoni bo‘lgan bolalar va kattalar rivojlanishining o‘ziga xosligini hisobga olgan holda umumdidaktik tamoyillarda rivojlanadi. Tiflopedagogii kaning tabiiy ilmiy asosi – I.M.Sechenov va I.P.Pavlovning oliy nerv faoliyati to‘g‘risidagi ma’lumoti sanaladi.

Ko‘rishida nuqsoni bo‘lgan maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarning rivojlanishi, ularga ta’lim-tarbiya berish jarayonn lari va qonuniyatlari—maktabgacha tiflopedagogika fanining predmeti hisoblanadi.

Tiflopedagogika fanining ob’ekti – ko‘rishida nuqsoni bo‘lgan bolalar.

Tiflopedagogika fanining asosiy maqsadi – ko‘rishida nuqsoni bo‘lgan bolalarni o‘qitish, tarbiyalash va buzilgan funksiyalarni kompensasiyalashning ilmiy asoslangan tizimini ishlab chiqishdir. Tiflopedagogika fani optimizm va chuqur insonparvarlik bilan yo‘g‘rilgandir. U ko‘rishida nuqsoni bor bolalarning shaxs sifatida har tomonlama rivojlanishi uchun qulay imkoniyatlar yaratib berishga ko‘maklashadi. Tiflope-

to‘qimalarida o‘zgarishlar sodir bo‘ladi. Sanitar-gigienik norr malarga rioya qilinmaganda (o‘quv va yozuvda) ko‘zning yaqq indan ko‘rishi va uzoqdan ko‘rish zaiflashuvi sodir bo‘ladi.

Asigmatizm, katarakta singari kasalliklar ko‘ruv analizatoo rining turg‘un nuqsonlariga kiradi. Bunday nuqsonlar ba’zi bir kasalliklar yoki ko‘z operasiyalari oqibatida bo‘lishi mumkin. Demak, bolalarda ko‘ruv analizatorining buzilishi homiladorlik vaqtida yoki tug‘ilgandan so‘ng paydo bo‘lishi mumkin. Shuu ning uchun ko‘r bolalarni ko‘r tug‘ilganlar, juda erta ko‘rmay qolganlar va 3 yoshdan keyin ko‘rmay qolganlar guruhiga ajraa tish mumkin. Bunday differensiasiyalash shunga asoslanadiki, bolaning keyingi rivojlanishi uchun qaysi yoshdan boshlab ko‘rmay qolgani juda katta ahamiyatga ega. Masalan, tug‘ma ko‘rlar xotirasida har xil obrazli tasavvurlar umuman bo‘lmaydi, lekin keyinchalik ko‘rmay qolganlarda obrazli tasavvurlar qann daydir hajmda qisman saqlanadi. Bolaning psixik va jismoniy rivojlanishida ko‘rish nuqsonining boshlanishi, ya’ni yuzaga kelish muddati muhim ahamiyatga ega. Ko‘rmaslik qancha erta boshlangan bo‘lsa, ikkilamchi nuqsonlar, psixofizik xususiyatlar ko‘proq namoyon bo‘ladi. Tug‘ma ko‘rlarning psixik rivojlaa nishi sog‘lom bolalarga o‘xshash kechadi, lekin ko‘ruv orienn tirovkasining yo‘qligi ko‘proq harakatlanish doirasida, turmush tarzida namoyon bo‘ladi. Ko‘rlar uchun tovush signallari o‘ziga xos mo‘ljal o‘rnini egallaydi, ko‘radigan bolalar uchun ham tovushlar muhim rol o‘ynaydi, ammo ko‘rlar uchun tovush signallarini mo‘ljal olish – asosiy faktor hisoblanadi.

Ko‘rish qobiliyatining yo‘qotilishi bolalarda o‘ziga xos xarakter, emosional iroda doirasida sezgi tajribalarini shakll lantiradi. Tug‘ma ko‘r bolalarda oliy bilish jarayonlarining rivojlanishi (qiziquvchanlik, mantiqiy fikrlash, xotira, nutq) normal holatda bo‘ladi. Shuning bilan birga sezgi va intellekk tual funksiyalar o‘zaro aloqadorligining buzilishi o‘ziga xos fikrlash faoliyatidan mavhum fikrlash faoliyatining rivojlanishi ustunligida namoyon bo‘ladi.

Kech ko‘r bo‘lgan bolalarning tug‘ma ko‘r bolalardan ajraa lib turishi ko‘ruv jarayonida yo‘qotgan vaqtiga bog‘liq bo‘ladi.

106

107
ya, maktab gigienasi, bolalar nevralogiyasi bilan hamkorr likda faoliyat yuritadi.