O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va

Maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanishi

Bu – bizga ma’lum bo‘lgan ilk yoshdagi rivojlanishning davomidir.

Maktabgacha yoshdagi normal bolalarning psixik rivojlaa nishida katta o‘zgarishlar bo‘ladi. Ularda idrok, tafakkur rivojlanib boradi. Aqli zaif bolalarda esa bu psixik jarayonlarr ning hammasi kechikib rivojlanadi. Ayrim aqli zaif bolalarda bu psixik jarayonlarning rivojlanishi juda sekin sur’atda o‘tadi.

Normal bolalar tevarak-atrofdagi kishilarning ish-harakatt larini o‘yinlarda mustaqil suratda aks ettira boshlaydilar. Ular birgalikda o‘ynaydilar. Normal bolalarni faoliyatning yangi turlariga o‘rgatish mumkin bo‘lib qoladi. Aqli zaif bolalarda bu jarayonlarni sekinlik bilan rivojlanganligining guvohi bo‘lish mumkin.

Aqli zaif bolalarda o‘yin faoliyati o‘ziga xos xususiyatlarga egadir. Aqli zaif bolalarda o‘yin faoliyatining rivojlanmaganlii gigining sababi – intellektning buzilganligidir.

4-5 yoshli normal bolalar tevarak-atrofdagi voqelikka niss batan faol harakatda bo‘ladilar. Syujetli, rolli o‘yinlarning mazmuni murakkablashib boradi. Bu yoshdagi aqli zaif bolalar esa endigina o‘yinchoqlar bilan munosabatda bo‘la boshlaydiy lar.

Aqli zaif bolalarning nutqi ham o‘zining normal tengdoshh larinikidan farq qiladi. Ularning birinchi so‘zlari 3 yoshda, jumlalar esa maktabgacha yoshning oxirlariga borib shakllaa nadi. Ular nutqiga fonetik va grammatik tomondan ko‘p kamm chiliklar kuzatiladi. Lug‘at boyligi kambag‘al, passiv nutqi faol nutqiga nisbatan ustun bo‘ladi. Xotira turg‘un buzilgan bo‘ladi. Aqli zaif bolalarning diqqati tarqoq bo‘lib, bir maqsadga qaraa tilmaydi.

Psixik jihatdan kamol topib borish bir qator yosh davrlarni o‘z ichiga oladi, bu davrlarning har birining o‘z xususiyati bor. Kamol topib borishdagi yosh davrlarining xususiyatlarini bilish

26

27
Noadekvat harakatlarning mavjudligi – aqli zaif bolaning xarakterli xususiyatidir.

Ilk yoshdagi aqli zaif bolalarda nutqning shakllanishi uchun zarur bo‘lgan dastlabki zaminlar: predmetlar bilan harakat qii lish, kattalar bilan hissiy muloqot, artikulyasiya apparatining va fonematik eshitishning tayyorligi. Ko‘pchilik ilk yoshdagi aqli zaif bolalarning faol nutqida birinchi so‘zlar 2 yoshdan so‘ng paydo bo‘ladi. Jumlalar esa 3 yoshgacha paydo bo‘lmaydi. Natijada ilk yoshdagi aqli zaif bolalarda nutq aloqa vositasi va bolaga ijtimoiy tajribani berish vositasi bo‘lib xizmat qila olmaydi. Shuningdek, nutq faoliyatni boshqarish funksiyasini ham bag‘riga olmaydi.

Shuni e’tiborga olish lozimki, aqli zaif bolalardagi ba’zi nuqsonlar predmetlar bilan harakat qilishni o‘zlashtirishdagi orqada qolish nutqning o‘z vaqtida rivojlanmay qolganligi va nuqsonlari, bilish jarayonidagi orqada qolishlar ikkilamchi xarakterga ega bo‘ladi. Aqli zaif bolalarning hayotini to‘g‘ri tashkil etish, maxsus ta’limni erta boshlashda ushbu nuqsonn larning oldini olish va korreksiyalash mumkin.

Bunda bolalarni ba’zi bir uy-ro‘zg‘or buyumlari va o‘yinchoqlardan foydalana bilishga o‘rgatish, bularning ko‘rish, eshitish va sezish idroklarini o‘stirishni davom ettii rish, buyumlar va ularning sifati haqida boshlang‘ich tasavv vurlarni tarkib toptirish, taqlid qilish qobiliyatini o‘stirish; tevarak-atrofdagilarning nutqini tushunishni takomillashtirib borish, xatti-harakatning qaror topgan qoidalariga rioya qii lishga o‘rgatish zarur.

Bolaning kattalar bilan munosabatda bo‘lishi uning o‘sib borishi uchun hal qiluvshi ahamiyatga egadir. Bolada taqlid qilish qobiliyati o‘sib boradi. Bu esa bolaning hamma xattii harakatlarini takomillashtirib borishi, jumladan. gapira boshh lagan paytida va o‘yin faoliyatining o‘sishida juda katta ahaa miyatga egadir.

Tevarak-atrofdagilarning nutqini darrov tushunish qobilii yati aqli zaif bolalarda sekin o‘sib boradi. Normal bola 2 yoshh da qisqa – qisqa jumlalar bilan turli gap bo‘laklarini ishlatib,