|
Go‘daklik davri (2 oylikdan 1 yoshgacha).
Aqli zaif bolaning rivojlanishi uning birinchi yosh davrii danoq normal bolalar rivojlanishidan farq qiladi. Ko‘pchilik oligofren bolalarda bo‘ynini tutish, o‘tirish, turish, yurish kabi holatlarning rivojlanishi kechikib qoladi. Aqli zaif bolalarning tevarak-atrofga bo‘lgan qiziqishining pastligi, ko‘p narsalarga befarqligi kuzatiladi. Normal bola bir oylikka to‘lgash katta yoshdagi kishining yuziga, rangdor va yaltiroq narsalarga uzoq vaqt tikilib turadi. Shuningdek, odamlar bir erdan ikkinchi yerga siljigan vaqtida ularni ko‘zi bilan kuzatib turadi. Aqli zaif bolalarda esa bu holatlar rivojlanmagan bo‘ladi. Shuning uchun bolalar hayotining birinchi kunlaridanoq ularda ko‘rish va eshitish qobiliyatini o‘stirish zarur. Ko‘rish qobiliyati bii lan eshitish qobiliyatini o‘stirish – bolalarda umumiy o‘sishi
predmetga moslab olishi yoki predmetlarning bir qismini uning xususiyati, belgisiga qarab boshqa predmetga moslashi lozim. Masalan, qutini yopish uchun unga katta – kichikligi va shakliga qarab qopqoq tanlashi lozim. Bunda idrok va taa fakkur rivojlanadi. Bizga ma’lum barcha didaktik o‘yinchoqlar shunday moslashtirish harakatlari tamoyiliga asoslangan.
Qurolli harakatlar – bu harakatlar jarayonida bir predmet boshqa predmetlarga ta’sir etish uchun foydalaniladi. Qurollar shunday harakatlarni bajarishga yordam beradiki, bunda ularr siz bu harakatlarni bajarish imkoni bo‘lmaydi (qoshiq, vilka, qalam, bolg‘a, bolta, pichoq, qaychi, nina va hokazo). Haa rakat asboblaridan foydalanishda bolaning qo‘li uni qo‘llash mantig‘iga bo‘ysunadi. Bola manipulyasiya qilayotgan yoki moslashtirish harakatlarini qilishda predmetlarning xususiyatt larini o‘z shaxsiy tajribasi asosida anglab borsa, asbobli. qurolli harakatlardan foydalanish usulini kattalardan o‘rganishi lozim. Qurolli harakatlarni o‘zlashtirib olish bolaning ijtimoiy muhitt ga moslashishida muhim ahamiyatga ega.
Predmetli faoliyatning yuzaga kelishi davrida normal rivoo jlanayotgan bolada har bir predmetning tashqi ko‘rinishigagina emas, balki uning vazifasiga, qo‘llash usuliga qiziqish uyg‘onadi
(masalan, «bu bilan nima qilish mumkin?» – tarzida) Shu sabb abli bolalar qo‘liga tutgan har bir predmet bilan uzoq vaqt maa nipulyasiya qiladilar. Bunda bolalarda predmetning nomi va ular bilan qilinadigan harakatlarga qiziqish uyg‘onadi. Ilk yoy shdagi aqli zaif bolalarda predmetli harakatlar shakllanmaydi. Ularning ba’zilari o‘yinchoqlarga qiziqmaydilar. Ularni qo‘lga olib manipulyasiya qilmaydilar. Bundan tashqari manipulyasii ya noadekvat harakatlar bilan almashtirilib turiladi.
«Noadekvat harakatlar» deb shunday harakatlarga aytilaa diki, bunda predmetdan foydalanishda predmetning roli bilan undan foydalanish mantig‘iga qarshi harakat qilinadi. Masaa lan, qo‘g‘irchoq bilan stolni taqillatish, katta mashinani kichik garajga kirgizishga harakat qilish.
24
25
Yurishni o‘rganish bolaning umumiy psixik rivojlanishii ga katta ta’sir ko‘rsatadi. Yurishni egallagandan so‘ng yangi rivojlanish bosqichi – tevarak atrofdagi predmetlar dunyosi haqidagi axborotlarni o‘zlashtirish bosqichi boshlanadi.
Kattalardan mustaqil bo‘lib, bola shu vaqtgacha o‘zicha tanish bo‘lmagan predmetlarni o‘rganadi. U amaliy ravishda atrofni kuzatib, yo‘nalish va masofa tushuchasinini o‘zlashtiradi. Ko‘pgina predmetlarning xususiyatlari bilan tanishadi.
Bolaning predmet bilan har qanday harakati predmetli haa rakatga kiravermaydi.Predmetli harakatdeb, predmet o‘zining lan, agarda bola qoshiqni qo‘liga olib u bilan stolni taqillatsa – bu predmetli harakat emas, balki manipulyasiyadir, negaki qoshiqning vazifasi boshqa: agarda bola qoshiqdan ovqat eyish uchun foydalansa – bu predmetli harakatdir.
Bu davr aqli zaif bolalarda qanday kechadi? Aqli zaif boo lalarda predmetlar dunyosi bilan sof tanishish yuz bermaydi. Ularning ko‘pchiligida atrofdagi predmetlar dunyosiga qizii qish quyidagi tarzda namoyon bo‘ladi: bolalar nigohi tushh gan barcha predmetlarni qo‘llariga oladilar, ammo ularning xususiyatlariga, vazifalariga qiziqmaydilar, aqli zaif bolalarning ko‘pchiligi kattalar ularning qo‘liga bergan predmetlarni ham tashlab yuboraveradilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
