|
4. O’zbekiston Respublikasida sug’urta bozorining rivojlanishi
Ma‘lumki, har qanday bozorda sotuvchi va xaridor bo‘ladi hamda ular
o‘rtasida tegishli tovarlar (xizmatlar) ayirboshlanadi. Xuddi shunday, sug‘urta
bozorida ham sotuvchi (sug‘urtalovchi) va xarid or (sug‘urtalanuvchi) ishtirok
etadi.
Sug‘urta bozori hududiy joylashuviga qarab xalqaro, mintaqaviy va milliy
sug‘urta bozorlariga bo‘linadi. Milliy sug‘urta bozori biron-bir mamlakat
hududidagi sug‘urta muassasalarini va ularni faoliyatini o‘z tarkibiga oladi.
Jahondagi eng yirik milliy sug‘urta bozori Amerika Qo‘shma SHtatlaridir. Iqtisodiy
jihatdan rivojlangan mamlakatlarda yig‘iladigan sug‘urta tushumlarining 43
foizdan ortig‘i AQSH hissasiga to‘g‘ri keladi. Bu yerda hayotni sug‘urta qiluvchi
2600 dan ortiq va boshqa umumiy turdagi sug‘urta xizmatlarini ko‘rsatuvchi 3800
ta kompaniya faoliyat ko‘rsatmoqda. Ulardan ba‘zi birlari dunyo sug‘urta bozorida
ham oldingi o‘rinlardadir. Masalan, ―Prudenshial of Amerika‖ kompaniyasi
mamlakat ichki bozorida birinchi va 1992 yil boshida mavjud aktivlari, to‘plagan
sug‘urta mukofotlari bo‘yicha uchinchi o‘rinni egalladi.
Sug‘urta bozorlari hududiy bo‘linish bilan bir qatorda sug‘urta turlariga qarab
ham xilma-xil bo‘lishi mumkin. Iqtisodi rivojlangan mamlakatlar amaliyotida
sug‘urta bozori ikkiga bo‘linadi: 1) Hayotni sug‘urta qilish bilan bog‘liq sug‘urta
xizmatlari bozori; 2) Umumiy sug‘urta xizmatlari bozori.
Bugungi kunda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimov
tashabbuslari bilan moliyaviy bozorni yanada rivojlantirish, uning oshkoraligi va
barqaror
faoliyatini
ta‘minlash,
zamonaviy
axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini tatbiq etish, xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlar tomonidan
investitsiyalar jalb etilishini faollashtirish borasida tegishli vazirlik va idoralar
tomonidan jadal ishlar amalga oshirilmoqda. Bu esa o‘z navbatida, aholi turmush
tarzini yaxshilanishiga, ishsizlikni oldini olishga va eng asosiysi kambag‘allikni
yo‘qotishga turtki bo‘ladi. Oxirgi yillarda O‘zbekiston Respublikasi
iqtisodiyotining barcha sohalarida shu jumladan, sug‘urta sohasida ham chuqur
islohotlar amalga oshirildi. O‘zbekiston Respublikasi ―Sug‘urta faoliyati
to‘g‘risida‖gi Qonuniga kiritilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalar hamda,
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 10 apreldagi 618-sonli ―Sug‘urta
xizmatlari bozorini yanada isloh qilish va rivojlantirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida‖gi va 2008 yil 21 maydagi 872-sonli ―Sug‘urta xizmatlari bozorini
yanada isloh qilish va rivojlantirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida‖gi
Qarorlari, sug‘urta, sug‘urta faoliyati va sug‘urta nazoratining qonunchilik va
me‘yoriy-huquqiy bazasini yanada takomillashtirishning yaqqol misoldir.
Bundan tashqari, Prezidentning mazkur qarori asosida, mol-mulk sug‘urtasi
va hayotni uzoq muddatli sug‘urtalash bo‘yicha aholi va korxonalarning to‘lagan
sug‘urta mukofotlari ularning daromad solig‘i bazasidan chiqarilishi belgilandi, bu
bilan shaxsiy sug‘urtani va avvalo jamg‘arib boriladigan sug‘urta turlarini
rivojlanishiga ulkan baza yaratib berildi. Hozirda O‘zbekistonda 29 ta sug‘urta
kompaniyasi faoliyat yuritib kelmoqda. Ushbu sug‘urta kompaniyalaridan 4 tasi
davlat ulushiga ega sug‘urta kompaniyalari hisoblanadi, bular ―O‘zbekinvest‖
YEIMSK, ―O‘zagrosug‘urta‖ DASK, ―Kafolat‖ DASK va ―Madad‖ Sug‘urta
agentligidir. ―O‘zbekinvest hayot‖ sug‘urta kompaniyasi hayot sug‘urtasi sohasida
faoliyat yuritadi va yana bitta qayta sug‘urta faoliyatini amalga oshiruvchi
―Transinshurans‖ sug‘urta kompaniyasi mavjud. Qolgan 25 ta sug‘urta
kompaniyasi umumiy sug‘urta sohasida faoliyat yuritmoqda.
Yalpi sug‘urta mukofotlari hajmining yalpi milliy mahsulotdagi ulushi,
sug‘urta bozori rivojlanishini ifodalovchi asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkich
hisoblanadi. Ushbu ko‘rsatkich oxirgi yillarda 0,3% atrofidagi barqarorlikka
erishdi, bu mahalliy sug‘urtalovchilar tomonidan sug‘urta xizmatlariga bo‘lgan
to‘lovga qobil talabning to‘liq qondirilganligidan dalolat beradi. SHunday qilib ,
shuni ta‘kidlab o‘tish joizki O‘zbekistonda sug‘urtalash va qayta sug‘urtalash
faoliyati yuqori o‘sish sur‘atlarini saqlab turibdi va sug‘urtaning iqtisodiyotdagi
ahamiyati kundan kunga oshib bormoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
