umumiy (birgalikda) foydalanadigan kapitallarini birlashtirish asosida tuziladi va
ish olib boradilar. Ular milliy iqtisodning butunlay yangi xo‘jalik tuzilmasi bo‘lib
qoldilar. QK rivojlanishi mamlakatni jahon bozoriga ko‘proq, tabiiy va kengroq
kirib borishi, xorijdan ilg‘or texnologiyalarni olish uchun zarur bo‘lgan valyuta
olishga, xorijiy mamlakatlarga davlat qarzini to‘lashga qaratilgan edi.
Zamonaviy QK lar o‘z faoliyat ixtisosi, mulk tuzilmasi, tovar sotish bozoriga
chiqish uslublariga ko‘ra ko‘p farq qiladi. Ular iste‘mol uchun mo‘ljallangan
tovarlar, ishlab chiqarish vositalari, ishlab chiqarish va sotish, xizmat ko‘rsatish,
vositachilik, moliyaviy sug‘urta va boshqa operatsiyalar bilan, shou biznes va
boshqa tadbirkorlik turlari bilan shug‘ullanadilar. Xorijiy sarmoyali korxonalar
to‘g‘risidagi qonunchilikka ko‘ra QKlarning Nizom fondlari faqat so‘mdagi
bevosita pul to‘lovlari va valyutada emas balki pulda ifodalash yo‘li bilan
hisoblangan. Binolar, ishlab chiqarish va savdo korxonalari, xom-ashyo, texnik
uskuna va jihozlari hamda ―nou-xau‖, ilg‘or texnologiyalar, ilmiy g‘oyalar,
material va moddiy ulushlari berish yo‘li bilan ham shakllantirildi. erkin
tadbirkorlikni tushunish uchun korxona faoliyatining sotish va reja faoliyati
istiqbolligi belgilash (ma‘nosiga ko‘ra bu narsa marketing strategiyasining o‘zi).
Berilgan QK bozorlariga chiqmoqchi bo‘lgan territoriyaning ijtimoiy, iqtisodiy,
huquqiy xususiyatlarini hisobga olmasdan tuzila olmaydi. qimmatli qog‘ozlar
bozorlarini tahlil qilish, xosh-ashyo, mehnat bozorlarini, qo‘llanadigan
texnologiyalarni, baholash iste‘molchilar talabini kuzatish va istiqbolini belgilash,
ham shunga kiradi.
Bozorni tezkor boshqarishga kelsak (marketing taktikasi) u berilgan
hududlardagi iste‘molchilarning psixologiyasi va tadbirkorlikning ko‘pgina
asoslarini (faqat iqtisodiy emas) bilmasdan amalga oshirila olmaydi. Aytaylik
yevropada mahsulot uchun javobgarlik keltiradigan tovarning shartnomada
shartlangan sifatiga ham shartlanmagan sifatiga ham ammo bitimning mohiyatiga
tegishli bo‘lgan sifatga taalluqli kafolatlar institutlari orqali amalga oshiriladi. SHu
vaqtning o‘zida shartnoma imzolanayotgan paytida sodir bo‘lgan kamchiliklar
to‘g‘risida gap ketsa kafolatlar bermaydi. Umuman olganda kafolat doirasida
da‘volar qilish extimolini shartnoma yo‘li bilan istisno qilish mumkin.
QK faoliyatida faqat ichki bozor bitimlariga suyanish mumkin emas raxbarlar
va mutaxassislar QK o‘z maxsulot va xizmatlari bilan chiqmoqchi bo‘lgan
regionlardagi hayotning tabiiy iqlimi tarixiy, ijtimoiy - siyosiy va boshqa
sharoitlari tomonidan qo‘yilgan barcha cheklanmalarni tahlil qilishlari va miqdoriy
baholashlari zarur.
Qatiy gapirganda QK dagi sarmoyalar bo‘yicha ishlar majmuasini tashqil
etish va olib borish, bu ishni boshqa xo‘jalik tuzilmalari va doimo foydalaniladigan
namunalardan ham farq qilmaydi. Ularning umumiy o‘lchami bitta, ammo aniq
to‘ldirish doimo o‘ziga xosdir. Bu yerda tashqi bozor xususiyati bilan birga ichki
qonunchilikdagi xorijiy sarmoyalar to‘g‘risidagi huquqiy munosabatlar bilan
bog‘liq bir qator o‘ziga xosliklarni hisobga olish joizdir. Bu avvalo QK ni
sarmoyalash manbalari, unga beriladigan bojxona va soliq imtiyozlariga, xom-
ashyo bilan butlov buyumlari bilan ta‘minlash tartibi, ta‘sischilar orasidagi o‘zaro
hisob-kitoblarga tegishlidir. SHunday qilib QK moliya iqlimida qulay ashyolar
mavjud. Soliq solish asosining kamayishi (korxona rivojlanish jamg‘armasi
yo‘naltirilgan summalarni soliq solinadigan kirim yoki foydadan chiqarish yo‘li
bilan), to‘g‘ri pasayish va hatto soliqdan butunlay ozod qilish, soliqdan ozod qilish
yoki bir qancha muddatga ularni to‘lashni kechiktirish ko‘rinishidagi soliq
ta‘tillari, QK faoliyatiga qulaylik yaratuvchi maxsus zonalarni yaratish, erkin
iqtisodiy zonalarni yaratish va boshqalar.
Sarmoya dasturlarini tuzish va amalga oshirishga foydadan soliq olish
tartibigina emas, balki bojxona boji hamda QK ga valyuta jamg‘armalarini
shakllantirish tartiblari ham ta‘sir etadi. O‘zining material ishlab chiqarishini
ta‘minlashga mo‘ljallangan mulkni xorijdan olib kirganda bojxona boji va soliqdan
ozod qilinishi, sarmoya dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish nuqtai-
nazaridan qaraganda qo‘shma korxonalarning muxim imtiyozlaridan biridir. QK
korxonalar nizom fondiga ulush sifatida hududga olib kirilayotgan tovarlar uchun
ustama qiymat solig‘idan ularni qayd etilgan vaqtdan boshlab bir yil mobaynida
ozod qilinadi. Ular tomonidan olib kirilayotgan texnologik jihozlar va ularga
qismlar hamda qo‘shma ilmiy ishlar olib borish va bir qatorda meditsina dorilarini
tayyorlash uchun zarur bo‘lgan materiallar ustama qiymat solig‘idan ozod bo‘ladi.
QK eksport qiladigan o‘z ishlab chiqarish va sotib olingan eksport qilinadigan ish
va xizmatlar shu qatorda O‘zbekiston Respublikasi hududi orqali o‘tuvchi xorijiy
yuklar tranziti bo‘yicha xizmatlar ham ustama qiymat solig‘idan ozod bo‘ladi.
QK faoliyati xususiyati bilan shartlangan TIF ni sarmoyali taktikasining
asosiy xususiyatlarida to‘xtalib o‘tamiz.
Balki sarmoyalar bozorlarini uzoq va tezkor boshqarishning eng qimmat va
shu bilan birga eng zarur sharti bo‘lib bozor to‘g‘risidagi axborotlarni to‘plash,
tahlil qilish, ishlov berish, va uning sig‘imi istiqbolini belgilashdir. SHeriklarning
o‘zlari alohida yoki birgalikda axborot olib kelish, uni birlashtirishi eng ma‘qul
yo‘ldir. Albatta axborotni olish jarayonini tashqil etish sarflarini baholash
qiyinchiliklar tug‘diradi, lekin jahon amaliyotida shakllangan ―Sarmoyalar
bahosiga‖ suyanish mumkin.
Korxonaning bozor bilan qayta aloqasini ta‘minlovchi axborotga egalik qilishi
va uni tezkor choralar bilan boshqaruv asosida qo‘llanilishi QK ni bozorda ushlab
turish va uni egallashning eng muhim sharoitlaridir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
