O’zbekiston Respublikasi Oliy va Urta Maxsus Ta'lim Vazirligi Toshkent Kimyo-Texnologiyalari Instituti

Mutafakkirlarning fikrlaridan kelib chiqib borliq to‘g‘risida qanday xulosaga kelish mumkin?

Nima mavjud?
U qaerda
mavjud?
U doimo
mavjud
bo‘ladimi?
Olam, dunyo
Hamma yerda
bu yerda va
boshqa yerda
Yo‘q, ular
o‘tkinchi.
Borliqda ikki xil narsa, hodisa bor
ekan – o‘tkinchi va doimiy aslida ular
ham yangilanib turadi.Olam murakkab
tabiatan bir xil bo‘lmagan
jismlardan tashkil topgan.
Olam borligi yaxlitligicha olam
borligidagi barcha mvjudlik bilan
chambarchas bog‘liq, unda alohida
olingan narsa mavjud bo‘la olmaydi.
Bundan borliqning yana bir asosiy
yo‘nalishi – olamning yagonaligi
masalasi ochiladi.
Borliqning quyidagicha shakl
va ko‘rinishlari mavjud:
1. Narsalar, jismlar
jarayonlar borligi
2. Narsalar, jarayonlar,
Tabiat holatlari,
yaxlit tabiat borligi
3. Inson tomonidan
o‘zlashtirilgan
narsa va jarayonlar
borligi
4. Inson borligi
5. Narsalar olamida
inson borligi
6. O‘ziga xos inson
borligi
7. Ruhiy, ma'naviy,
g‘oyaviy borliq
8. Individuallashgan
ruhiylik
9. Ob'ektivlashgan
noindividual ruhiylik
10.Ijtimoiy borliq
11.Individual borliq
alohida olingan
insonning jamiyatda
va tarixiy jarayondagi
borliq
12.Jamiyat borligi
Borliq tushunchasi «bor» «mavjudlik», «olam»
tushunchalari bilan bevosita bog‘liq.
Olam mavjud, u cheksiz, yaxlit.
Konkret individlar va odamlarning ma'lum
avlodi borliqning boshqa formalari bilan
ob'ektivreallikni tashkil etadi.
Tabiiylik va g‘oyaviylik, jamiyat va individ
har xil shaklda bo‘lsa ham, birgalikda olam
yagonaligini tashkil etadi.

Xo‘sh, materiya nima?

Materiya ob'ektiv reallikni
ifodalaydigan falsafiy kategoriya
bo‘lib, bu ob'ektiv reallik inson
sezgilarigabog‘liq bo‘lmagan holda
mavjuddir, u bizning sezgilarimizga
ta'sir etadi va sezga uyg‘otadi, sezgilarimiz
esa undannusxa oladi, surat oladi va uni aks
ettiradi. Materiya tabiatning benihoya
ko‘p eng turli-tuman ob'ektlari va
sistemalarini o‘z ichiga oladi, bu ob'ektlar
va sistemalar makon va zamondayashaydi va
harakat qiladi, ular bitmas-tuganmas
xossalarga ega.
Materiya haqida gap borganda quyidagilarga
e'tibor bermoq kerak:
Materiya deganda qandaydir
konkret biror hodisa yoki narsa
tushunilmaydi;
Materiya ongdan tashqarida va
unga bog‘liq bo‘lmagan
holda mavjud bo‘lgan narsalarning
umumlashgan ifodasidir:
Materiyaning eng asosiy yakka-yu yagona
xususiyati uning ob'ektiv ravishda
mavjud bo‘lishi, inson ongidan tashqarida
va unga bog‘liq bo‘lmagan
holda mavjudligidir.

Xo‘sh, materiyaning qanday mavjudlik shakllari bor?

Koinotdagi harakat, massalarning mexaniq harakati,
molekulalarining issiqliksifatida yoki elektr toki,
magnit toki sifatida tebranish kimyoviy ajralish va