O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta

Tayyorgarlikni tekshirish.O'rganuvchi quyidagilarni bilishi kerak: g'ujanak bo'lib, orqaga dumalashni tez bajarishni; dumalashning oxirida bilaklarni tekkizmasdan kaftlar bilan yelka orqasiga tayanishni; to'ntarilish vaqtida qo'llarni tez to'g'rilab olishni. O'rganuvchi g'ujanak bo'lib, orqaga dumalashni bajara olishi kerak. O'quv topshiriqlarining turkumlari Topshiriq haqidagi ma'lumotlar	Bajariladigan vazifalar
Nazorat topshiriqiari
I Boshni engashtirish va aylantirishlar Panjalarida burilishlar Chalqancha yot- gan holatdan qo'llarni bukib yozish	Oldinga, orqaga, chapga asta- sekin ko'lami oshib boradi. Barmoqlarni chalishtirib bajariladi Yotib tayangan holatda oyoqlar gimnastika devorining poyasiga qo'yiladi. Maksimal tezlikda bajarish kerak	Ma'lumot beruvchi topshiriqlar talabini bajarish 5—6 marta tez bajariladi

I
11 .Boshni engashti-
rish va aylantirish
|2.Qo'llarni bukish
va yozish

VI
Shuning o'zi

Mustaqil va sherikning qarshiligini
yengib, qo'llar va boshni to'shak-
lar ustida tayanib bajarish.
Yotib tayanish holatidan oyoq
uchlarini tepalikka (to'shaklarga
yoki o'rindiqqa qo'yib) qo'llarni
bukib yozish
Qo'llar yelka kengligida qo'yilib,
panjalar orasi ochilgan, to'shak-
lar ustida tayanish
Qo'llar va boshni to'shaklar ustiga
qo'yib cho'qqayib tayanishdan,
oyoqlar uchini uzmasdan
oyoqlarni to'g'rilab, boshda tik
turish ko'rsatiladi (bel to'g'ri
tutilishi shart)

Qo'llarni 2—3 ta to'shakustiga
qo'yib, cho'qqayib tayanishdan
oyoqlarni bukib, boshda tik turish.
Belning tagi va boldirlardan ushlab
yordam berish kerak.To'shaklarda
yordam bilan va mustaqil boshda
ik turish. Oyoqlar to'g'rilangandan
keyin tana tik tutib turiladi
Asosiy tik turish holatidan cho'q-
qayib tayanish, keyin oyoqlarni
bukib, boshda tik turish va to'g'-
rilanib shu holatda qolish.Cho'q-
qayib tayanish holatiga qaytib va
rostlanib d.h.ga qaytish

Ma'Ium bo'lgan
topshiriqlarni
bajarish
5—6 marta tez
bajarish

Tana og'irligini
qo'llar va boshga
bir tekis taqsimlash
Shuning o'zini
ko'krakni to'g'ri
tutib bajarish

Shuning o'zi, lekin oyoqlarni to'g'ri tu­tib mustaqil bajarish

Topshiriq haqidagi
ma'lumotlar

Bajariladigan vazifalar

Nazorat topshiriqlari

II
Qo'llar va bosh bilan tayanish
III-IV Shuning o'zi

Boshda tik turish

Shuning o'zi

Qo'llarda tik turish (182-rasm). O'rgatish texnikasi. D.h. qo'llar oldinga, yuqoriga. Bir oyoqni bukkancha keng qadam bosib oldinga engashib, qo'llarga yelka kengligida tayanish. Bir oyoq bilan depsinib, ikkinchisi bilan siltanib, qo'llarda tik turish. Shu payt oyoqlarni jufilashtirib, muvozanatni saqlab, to'g'rilanish kerak.
Tayyorgarlikni tekshirish.Talaba quyidagilarni bilishi shart:

1. 
   qo'llarga tayanganda panjalar orasi ochiq bo'lishini;
   
2. 
   qo'llarda tik tuiganda kerishmay, maksimal yuqoriga cho'zilishni;
   

3) depsinadigan oyoqni siltanuvchi oyoq bilan kechroq juft- lashtirishni.
Talaba qo'llarda tik turishni ifodalay olishi (qo'llarni yuqoriga ko'tarib, oyoqlar uchida tik turishni), boshda tik turish va kerishib (gavdani to'g'ri tutib) osilishni bajara olishi kerak.



O'quv topshiriqlarining turkumlari

Topshiriq haqidagi ma'lumotlar

Bajariladigan vazifalar

Nazorat topshiriqlari

I
1 .Qo'llar yuqoriga

2.Yelkalarni ko'ta­rish va tushirish

3.Oldinga engashish

4.Bir oyoqni bukib, oldinga shaxdam qadam bosish 5.Oyoqlar bilan siltanish

2. 
   

Bir oyoqni bukib, oldinga shaxdam qadam bosish

2. 
   

Shuning o'zi

Oyoq uchida turib, qo'llarni yuqoriga ko'tarib, cho'zilish
To'ldirma to'pni yoki shtanga grifini yuqoriga ko'tarish, d.h.dan yelka­larni ko'tarish
Gimnastika devoridan ikki qadam masofada turib va qo'llar bilan tayoqchasiga tayanib, oldinga en­gashish. Engashishda qo'llarni va gavdani bukmaslik kerak Asosiy tik turish holatidan depsi- nuvchi oyoq bilan oldinga shaxdam qadam bosish.
Qo'llar bilan gimnastika devoriga tayanib, oyoqlar bilan siltanishlar

Oldinga shaxdam qadam bosish,
to'g'ri qo'llar bilan polga tayanish

Shaxdam qadam bosgan holatdan bir oyoq bilan depsinib, ikkinchisi bilan siltanib, oyoq holatini o'zgartirish

Bajariladigan topshiriqlar talabini bajarish Shuning o'zi

Shuning o'zi

Shuning o'zi

90° va undan ortiq daraja balandlikka siltanish
Tez bajariladigan topshiriq talabini bajarish
Ketma-ket 3—4 marta bajarish

Topshiriq haqidagi ma'lumotlar

Bajariladigan vazifalar

Nazorat topshiriqlari

1. 
   

I .Qo'llarni yuqo­riga ko'tarish
2.Yonga enga- shishlar
3.Oyoqlar bilan siltanishlar

2. 
   

Yon tomonga bir oyoqni bukib, keng qadambosish hola­tidan gavdani en- gashtirish va to'g'­rilash

3. 
   

Qo'llarda tik turish

IV
1 .Qo'llarda, oyoq­larni kerib turish holatidan oyoq­larni yonga tushi- rish
2.Burilib oyoqlarni kerib, qo'llarda tik turish

3.Yon tomonga
to'ntarilish
4.Shuning o'zi

V
Sapchish va to'n- tarilishni qo'shib bajarish

Oyoqlar uchida turib, qo'llar yuqoriga ko'tariladi (sekin va tez bajarish)
Oyoqlarni keng kerib, chap va o'ng tomonga engashishlar, qo'llar yuqoriga Gimnastika devoridan ushlab, oyoqlar bilan yon tomonlarga siltanishlar
Bukilgan oyoq tomonga engashib, gavda va oyoqni to'g'rilab, qo'llar yuqoriga ko'tariladi

Sherikyordami yoki devorga osilgan to'shakka oyoqlar bilan suyanib, qo'llarda tik turish
Sheriкyordamida oyoqlarni kerib qo'llarda turish. Sherigi yelka va gavdadan ushlab yordamlashadi va keyin oyoqlarni kerib, tik turish holatiga tushiradi
O'qituvchi talabani orqa tomo­nidan son tashqarisidan ushla- guncha harakat bo'yicha «kuzatib» burilib, oyoqlarni kerib qo'llarda tik turish holatiga kelish uchun yordam ko'rsatadi Harakat bo'yicha «kuzatib» to'n- tarilishga yordamlashish To'ntarilishni yakunlovchi qis- midan yon tomonga to'ntarilish

Awal sapchish o'rganiladi, so'ng u yon tomonga to'ntarilish bilan qo'­shib bajariladi

Usuliy ko'rsatmalar
talabini bajarish

Shuning o'zi
90° va undan ortiq
darajaga siltanish

Topshiriqni baja-
rish usulini aniq va
to'g'ri bajarish

Qo'llarda tikturishni sekin va tez bajarish

Ко' makl ashuvchi -
ning talabini baja-
rish

Ko'maklashuvchi-
ning talabini baja-
rish

To'ntarilishni o'qi-
tuvchi yordamida
bajarish

Mustaqil to'ntari­lishni bahoga bajarish

IV
1.Qo'llarda tik turish

Yotib tayanish holatidan (gavdani Ko'maklashuvchi- to'g'rilab) ikki sherigi yordamida larning talabini qo'llarda tik turish. Sheriklar yon bajarish
tomonda turib, o'rtog'ining soni va boldiridan ko'taradilar
Asosiy tik turishdan bir oyoq bilan Shuning o'zi depsinib, ikkinchisi bilan siltanib, qo'llarda tik turish. Harakat bo'ylab «kuzatish» usuli qo'llaniladi

2.Shuning o'zi

3.Shuning o'zi Bir kishi ushlab turib yoki oyoqlar
bilan devorga tayanib, qo'llarda tik
turish

Devorga orqa bilan
va oyoqlarda tayanib, qo'llarda tik turish

V
Shuning o'zi Bir oyoq bilan depsinib, ikkinchi

Qo'llarda tik turishni bahoga bajarish

oyoq bilan siltanib, sherigi ushlab
turganda qo'llarda tik turish

Shuning o'zini mustaqil bajarish

Yon tomonga to'ntarilish (183-rasm). O'rgatish texnikasi. Harakat yo'nalishiga qarab turib, qo'llarni va depsinuvchi oyoqni siltab, tez oldinga engashiladi va qo'llarni birin-ketin qo'yib, to'ntari- ladigan tomonga burilib, oyoqlarni kerib, qo'llarda tik turish holatiga chiqiladi. Shundan keyin qo'llarda tik turish holatida to'xtamasdan siltanuvchi oyoq yon tomonga qo'yiladi va oyoqlarni kerib, tik turish holatiga kelgach, qo'llar yuqoriga ko'tariladi.

Tayyorgarlikni tekshirish.Talaba quyidagilarni bilishi zarur:

1. 
   qo'llarni birin-ketin bir chiziqda qo'yib tayanishni;
   
2. 
   qo'llarda tik turganda oyoqlarni keng yozib kermaslikni;
   
3. 
   qo'llarda tik turish holatiga chiqishda burilishni siltanuvchi oyoqdan boshlashni.
   

Talaba qo'llarda tik turishni yaxshi egallab olishi kerak.



183-rasm.

14.3.Batutda bajariladigan eng oddiy mashqlar Batutda sakrashlarni bajarishdan awal akrobatika depsinish «ko'prikcha»sidan sakrashlarni bajarish maqsadga muvofiq, chunonchi qo'llarni siltab (kerishmasdan), oyoqlarni bukib, oyoqlarni kerib, g'ujanak bo'lib to'g'ri sakrashlar, shuningdek, oldinga umbaloq oshishlar, to'ntarilishlar va h.k.larni qo'shib bajarish. Dastawal, oyoq, gavda holatini, qo'llar harakatini va polda turib, to'rda to'xtash harakatini o'rganib olish zarur. Batutda mashqlarni o'rgatishdan oldin amortizatorlarning to'g'ri mustahkamligini, metall ramalarga parolon (to'shaklar) qo'yilganligini va to'rning butunligini tekshirish zarur. To'rda sakrashlarni o'rganishda fazoda gavdani tik holatda tutib turn olishga erishish kerak. Depsinish va to'iga qaytib, yerga tushishda oyoq kaftini to'la bosish muhim. O'rgatish: d.h. qo'llar belda, to'r markazida past sakrashlar, har 2—3 sakrashdan keyin to'xtash; d.h. qo'llar belda, tepaga ko'tarilish balandligini asta-sekin oshirib borib, sakrashlar va keyinchalik signal bo'yicha to'xtash; d.h. shuning o'zi, lekin biroz oldinga siljib sakrashlar; tepaga ko'tarilishda qo'llarni har xil holatda: pastga, yon tomonga, yuqoriga, orqaga tutib sakrashlar; qo'llarni siltab sakrashlar; qo'llarni belda tutib burilib sakrashlar, shuning o'zini qo'llarni siltab bajarish; tizzaga o'tirish holatida, qorin bilan mukka tushib sakrashlar; yaxshi o'zlashtirilgan elementlardan eng oddiy birikmalar tuzish. Masalan, orqaga (chapga, o'ngga) burilib sakrab tizzalarga, oyoqlarga o'tirib qolish va yuqoriga sakrash hamda to'xtash. III qism. GIMNASTIKANING TURLARI 15-bob. GIMNASTIKANING SOG'LOMLASHTIRUVCHI TURLARI Ko'p qirrali gimnastik mashqlar o'zining hamma spetsifik yo'nalishi bilan mustaqil turlarni tashkil etadi. 2006-yil gimnastika sporti bo'yicha Moskvada o'tkazilgan anjumanda, uning turlari quyidagicha tasdiqlandi: ta'limni rivojlantirish, sog'lomlashtirish va sport turlari gimnastikasi. T/r	Yo'nalishi	Guruhi	Turlari	Asosiy vositalari
1.	Ta'limni	— tayanch	— asosiy gimnastika	— URM trenajorlarda va
	rivojlan­	mutaxas-	(maktabgacha,	jihozlarda, toshlar bilan
	tirish	sislikka	maktabdagi, o'rta	bajariladi.
		yo'naltiril-	vaoliy o'quv mas-	Yordamchi mashqlar
		gan	kanlaridagi)	— xoreografik, akrobatik
		— ayollar	— ish va turar	va erkin mashqlar
		gimnastikasi	joylardagi
		- atletik
		gimnastika
2.	Sog'lom­	— gigiyenik	— kasbiy yordamchi	— sheyping-klassik
	lashtirish	kirish	— harbiy yordamchi	sheyping-terapiya
		— sharqona	— sport-yordamchi,	— sheyping-yuni,
		davolash	— sheyping	homiladorlar uchun
		tizimi	— ertalabki	sheyping
		— yordamchi	zaryadka	— sheyping-pro
		davolash	(ishlab chiqarish	-URM
		— ommaviy	korxonalaridagi)	— o'shaning o'zi
		davolash	— ritmik, stretching	— o'shaning o'zi
			— funksional	— xoreografik mashqlar
			reabilitatsiya-
			tiklash, kallanetika
3.	Sport		(statik mashqlar)
	turlari	— ixtisos-	— sport gimnastikasi	— URM, yoga, aykido
		lashtirilgan	— badiiy (nafis)	trenajor va turli jihozlar­
			gimnastika	da bajariladigan mashqlar,
			— trampolin	u-shu guruh bilan bajari­
			(batutda sakrash)	ladigan (B) dasturi
			— akrobatika
			— sharqona yakka	— yengillashtirilgan muso-
			kurash element­	baqalardagi mashqlar,
			lari	ko'pkurashdagi mashqlar,
			— sport aerobikasi	FIJ qoidasi dasturi asosi-
				da o'tkaziladigan muso-
				baqa turlari, mashqlar

Jismoniy tarbiya fani tizimida gimnastika O'zbekiston Respub- likasi fuqarolarining jismoniy barkamolligini ta'minlovchi kuchli vosita va usullar shaklida qo'llaniladi.
Gimnastika hayotiy faoliyat va mehnat qobiliyati hamda ishlab chiqarish unumdorligini oshirishning, shuningdek, sog'lomlash- tirish va faol dam olishning eng yaxshi vositasidir.
O'zbekiston Respublikasining 1999-yilda qabul qilingan «Ta'lim to'g'risida»gi Qonuni va «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi»da jismoniy tarbiyani va aynan gimnastikaning mamlakatimiz aholisini sog'lomlashtirishdagi o'rni ko'rsatildi, ushbu dasturdan o'rin olgan turlarga quyidagilar kiradi: asosiy, gigiyenik va atletik gimnastika.