O`zbеkiston Rеspublikasi Oliy va o`rta

Darsni  yakunlov  qismi  jismoniy  va  hayajonli  qo‘zg‘alishlarni  darajasini 

asta-sekinlik bilan tushirish uchun qo‘llaniladi. Ammo bu bilan yakunlov qismni 

tugallanmaydi.  Yakunlov  qismining  bosh  vazifasi  darsga  yakun  yasash,  ya’ni 

o‘qituvchi  tomonidan  o‘quvchilar  faoliyatini  baholash.  Darsga  yakun  yasash 

o‘qituvchi  o‘quvchilarni  kelgusi  darsga  mo‘ljallaydi,  uyga  vazifa  beradi, 

avvalgilarni tekshiradi, baho qo‘yadi.  

Uyga  vazifani  darsni  hohlagan  qismida  berish  mumkin,  ammo  uni  darsni 

yakunlov  qismida  albatta  takrorlash  zarur.  Uyga  berilgan  vazifani  ham  darsni 

hohlagan  qismida  berish  mumkin.  Uni  tekshirish  yakka  tartibda  va  frontal 

bo‘lishi mumkin. 

---

 

 

47 

SHunday qilib yakunlov qismni erishilgan va oldinda turgan ishlar orasida 

alohidagi aloqa laxzasi deb qarash zarur. 

Jismoniy  tarbiya  darsi  uchun  shug‘ullanuvchilar  faoliyatini  va  yuk 

me’yorini o‘lchash tartib va qoidaga bo‘ysundirish uni xarakterlari tomonlaridan 

iborat.  Bu  bilan  darsga  sog‘lomlashtirishga  yo‘lantirilganligiga  qisman 

erishiladi.  Oz  yuk  zaruri  samaradorlikni  bermaydi,  uchta  yuqorilari  esa  bolalar 

salomatligiga  ziyon  etkazadi.  Har  bir  mashqni  o‘zlashtirib  olishlik  ma’lum 

darajada  qaytalash  sonini  talab  etadi.  Nihoyat  organizmga  yuqori  talablarni 

qo‘ymasdan,  jismoniy  yuk  me’yorini  to‘g‘ri  belgilamasdan  jismoniy  sifatlarni 

tarbiyalash  mumkin  emas.  Jismoniy  yuk  bu  shug‘ullanuvchilar  organizmiga 

jismoniy mashqlarni ma’lum me’yori. Jismoniy yuk me’yorini o‘lchash-demak, 

uning hajmini va tezligini almashtirishdan iborat. 

Jismoniy  yuklar  hajmi  bajarilgan  mashqlar  soni,  og‘irligi,  bosib  o‘tilgan 

masofani  uzunligi  bilan  aniqlanadi.  Intensivlik  aniq  ish  hajmini  bajarishga 

sarflangan  vaqt  bilan  xarakterlanadi.    Aytilgan  xarakteristikalar  -  bu  yukni 

tashkiliy  ko‘rinishi  xolos.  Ulardan  o‘qituvchi  darsga  tayyorlanishidan 

foydalanadi. 

Fiziologiyadan  ma’lumki,  jismoniy  yuklarga  organizmni  reaksiya  javobi 

ko‘p.  Integral  ko‘rsatgich  –yurak  qisqarishi  chastotasining  miqdoridan  iborat, 

YUKCH.  Asosiy  meditsina  guruhidagi  o‘quvchilar  uchun  intensiv  jismoniy 

mashqlardan so‘ng YUKCHni yuqori chegarasi minutiga 170-180 uradi, yaxshi 

tayyorlangan o‘quvchilar uchun minutiga 200 gacha. 

Dars  jarayonida,  ayniqsa  mashqlanishda,  trenirovka  chidamlilik,  tezlik, 

kuchni  tarbiyalash  vazifalarini  hal  etish  uchun  o‘qituvchi  o‘quvchilar  puls 

chastotasini nazorat qilib turishi kerak. Ayniqsa tolishni tashqi belgilari vujudga 

kelayotganini  sezishi  zarur.  Tolishni  o‘rta  darajasidagi  nafas  olish  tezlashida 

intensiv kuchlanish pasayadi, harakat tezligi pasayadi, uyg‘unlik yo‘qoladi. 

Ma’lum  darajada  tolganda,  nafas  olish  tezlashadi,  yuz  oqaradi,  uyg‘unlik 

tez  buziladi,  harakat  tangligi  vujudga  keladi.  Kuchli  tolish  belgilari  sezilganda 

---

 

 

48 

jismoniy  yuklarni  pasaytirib,  o‘quvchilarga  dam  berish  zarur.  Darsda  eng 

samarali jismoniy yuklarni boshqarish usullari quyidagilardan iborat: