O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta

11.3.4-rasm. SZS –16 don quritgichining texnologik sxemasi (a) va uning
ichki ko’rinishi (b)
Quritilgan don noriya 8 yordamida ko‘tariladi va tarnovli sarf o‘lchagichlarga tashlanadi, u erdan esa sovitgich ustuniga 9 yuboriladi. Sovitgich kolonkalari ikkita koaksal joylashgan silindrlardan ishlangan. Ichki kichkina silindrga yuqoridan ventilyatorning suruvchi naychasi ulangan, uning yordamida ishlatilib bo‘lingan xavo chiqarib tashlanadi. Don ichki va tashqi silindrlarning perfolangan devorlari orasida joylashadi va donlar qatlami orasiga xavo yuborish bilan sovitiladi. Kolonkani pastki qismi konussimon ishlangan bo‘lib, unda vaqti- vaqti bilan ustunni bo‘shatish uchun shlyuzli to‘siq joylashgan.
Shlyuzli to‘siq ijrochi mexanizmi don satx datchigidan boshqariladi. Bu datchik ustunning yuqori qismidagi donning yuqori va pastki ruxsat etilgan satxini nazorat qiladi. Donni maksimal satxida to‘siq ochiladi, minimal satxida esa to‘siq yopiladi.
S3SH-8 don quritgichi uchun qizdirgichning texnologik sxemasi 86-
rasmda ko‘rsatilgan.
Yoqilg‘i ta‘mirlash tizimi yoqilg‘i bakidan 18, nasos 17, manometr 1, to‘kish krani 15, drossel 20, zolotnik 19, forsunka 4, gaz purkagich 11 va yoqilg‘i yuboruvchi trubali o‘tkazgich 16 lardan tashkil topgan.
Qizdirgichning yonish kamerasi 7 da ekran 5 va uglerodli po‘latdan yasalgan g‘ilof 6 mavjud. Aralashtirish kamerasi 9 ning old qismida saqlash klapani 10 o‘rnatilgan. Bu klapan qizdirgichdagi yoqilg‘i bug‘larini to‘satdan portlab ketishidan saqlaydi.



11.3.5 - rasm. SZSH-8 don quritgichi o’txonasining texnologik sxemasi
.
Suyuq yoqilg‘i shesternali nasos 17 yordamida o‘choqqa 4 ga keladi. YOqilg‘ini jo‘natishni masofadan avtomatik boshqarish zolotnik 19 orqali bajariladi, purkash bosimi esa drossel 20 yordamida o‘rnatiladi.
YOqilg‘ini yoqish uchun kerak bo‘lgan xavo forsunkaga rotatsion gaz purkagichi 11 yordamida 12 va 13 kranlar orqali yuboriladi. Purkash ventilyatori
14 qizdirgichga 9 ming m³/soat gacha xavo beradi. Qizdirgich ishga tushirilganda qizdirish ventilyatorlarining elektr motorlari va yoqilg‘i nasosi 17 ishlay boshlaydi. Transformator 2 va yuqori kuchlanishli yoqish shamlari 3 yordamida yonilg‘i alangalanadi, buni nazorat qilish maxsus fotodatchik yordamida olib boriladi. Agar yoqilg‘i alangalanmasa qizdirgich ventilyatori yuritmasi va yonilg‘i nasosi o‘chiriladi. Qizdirgich ishlayotganda aralashtirish kamerasi 9 ga qizdirish gazlari keladi, yonilg‘i kameralari devorlari orasidagi xalqa bo‘shliqlar, ekran 5 va g‘ilof 6 orqali tashqi xavo kiradi.Ish unumdorligi 2,4 va 8 t/soat bo‘lgan S3PB-2, S3SB-4 va S3SB-8 barabanli don quritgichlari oziq-ovqat donlarini, o‘simlik urug‘larini quritish uchun, oqsil-vitaminli o‘simlik unini tayyorlash uchun ishlatiladi.




11.3.6-rasm. SZSB-8 don quritgichining texnologik sxemasi.
K3S-20B tipidagi donga hosildan keyingi ishlov berish kompleksi majmuiga kiruvchi S3Sb-8 don quritgichini (11.3.6- rasm) texnologik sxemasini ko‘rib chiqamiz. U o‘z ichiga o‘txona1, yuklash kamerasi 3, ko‘tarish kurakli 5 quritgich barabani 4 tushiruvchi kamera 7, elevator 9, shnekli 12 sovitish ustuni 10 ni o‘z ichiga oladi. Quritgich barabanining yuritmasi quvvati 7,5 kVt bo‘lgan elektr motori bilan ikki pog‘onali reduktor va yuritma tasmalar orqali ishga tushiriladi. Quritgich barabaniga don uzluksiz va bir tekisda kelishi kerak. Don barabanga vintli yo‘lakcha orqali beriladi, ortiqcha don esa yuklovchi kameraning maxkamlangan xalqasi orqali to‘kiladi va ochilib-yopilib turuvchi klapan 13 orqali qabul qiluvchi bunkerga yo‘naladi.
Issiqlik tashuvchi va kurak (5)lar ta‘sirida don baraban bo‘ylab aralashib to‘kish kamerasi 7 ga tushadi. U erdan shlyuzli to‘siq 8, elevator 9 yordamida sovitish ustini 10 ga yo‘naladi. Sovitish ustinida don yuqoridan pastga qarab aralashadi va ventilyator 11 yordamida tashqi xavo bilan purkaladi va sovitiladi. Ustinning yuqori qismida donni uzatish va tekislab turish uchun ko‘ndalang shnek 12 o‘rnatilgan. Ustunga yuklash paytida ortiqcha don oxurida kontaktli datchikli klapan 15 qotirilgan don to‘kgichi 14 ga tushadi. Kontaktli datchik va yuqori satx datchigidan shlyuzli to‘siq 16 ishga tushadi, ya‘ni donni bo‘laklab chiqaradi. Donni chiqarish kolonkaning yuqorisida joylashtirilgan minimal satx datchigi ishga tushganda to‘xtatiladi.
Issiqlik tashuvchini o‘txonada 1 suyuq yonilg‘ini (kerosin yoki kerosin 75% va motor yogi 25% aralashmasi) yoqib va o‘txonaga berilayotgan qizdirgich gazlarini isitish bilan olinadi. Keraksiz gazlar truba 2 orqali chiqarib tashlanadi, ishlatilib bo‘lingan issiqlik tashuvchi ventilyator 6 yordamida atmosferaga chiqariladi. K3S-20B kompleksiga kiruvchi ikkita S3B-8 don qurtgichini boshqarishni prinsipial elektr sxemasi 88-rasmda ko‘rsatilgan. U agregatlarni masofadan ishga tushirish va to‘xtatish, qizitgichni boshqarish, yorug‘lik va tovush signal zan-jirlaridan tashkil topgan.
QF1 va QF2 avtomat o‘chirgich va S1 almashlab ulagich yordamida
uskunaning topshirilgan ishlash variantini tanlash mumkin: don quritgichlarining
alohida-alohida ishlashi yoki ularning bir vaqtda ishlashi (SA1 almashlab ulagichi mos ravishda 1, 2 va 3 holatida).Don quritgichini ishga tushirishdan oldin boshqarish sxemasiga kuchlanish beruvchi SF1 va SF2 avtomatlari qo‘shiladi va SB2 tugmasi yordamida KM16 magnit ishga tushirgich qo‘shiladi.
KM16:3 blok kontaktlari KV3 rele orqali NA ogoxlantiruvchi tovush signali qo‘shiladi, bu signal agregatlar ishga tushgandan keyin KV1..KV3 relelari orqali SB21 tugmasi yordamida o‘chiriladi.
Sxemaning birinchi don quritgichi ishga tushirilgan vaqtdagi (11.3.7-rasm va 11.3.8-rasm) ishlashini ko‘rib chiqamiz. SB4 va SB6 tugmalari bilan quritish barabani 4 ventilyatori 6 elektr yuritmasi M1 (R=10kVT) va qizdirgich 1 elektr yuritmasi M2 (R=4kVt) ishga tushiriladi. KM2:3 blok-kontaktlaridan KT1 vaqt relesi ishga tushib, 150 s dan keyin o‘zining KT1:1 kontakti bilan TV1 yoqish transformatorini va yoqilg‘i ta‘minlovchi UA1 elektromagnit klapani ishga tushiradi. Qizdirgichda olov paydo bo‘lishi bilan KV5 fotorele ishga tushadi va KV4 relesini qo‘shadi va KT1 vaqt relesini o‘chiradi.
Agar ishga tushirganda qizdirgichda 15 s da olov paydo bo‘lmasa, KT1 vaqt relesi ishga tushirilgandan boshlab R zanjirini 165 s ga shuntlaydi va bu bilan KV5 relesini, keyin esa KV4 relesini ishga tushiradi. KV4 relesi bitta kontakti bilan KT1 vaqt relesini o‘chiradi, ikkinchi kontakti bilan KM2 magnit ishga tushirgichining ikkita ta‘minlovchi zanjiridan birini uzadi. KTR relesi R zanjirini shuntsizlantirib KV5 fotorelesini o‘chiradi, buning natijasida o‘z navbatida KV4 manba zanjiri uziladi, so‘ngra KM2 magnit o‘chirgichi va qizdirgich (topka) ventilyatori o‘chiriladi. KM2:3 blok–kontaktlari olovni nazorat qilish avtomatidan kuchlanishni uzadi va KV1:2 relesi kontaktlari orqali NA tovushli signallash uskunasi qo‘shiladi.Qizdirgichda olov ba‘zi sabablar bilan o‘chib qolganda sxema analogik ravishda ishlaydi. Olovni o‘chirish sabablari bartaraf qilinmasidan operator mashinani qayta qo‘shishi mumkin emas.



11.3.7-rasm. SZB-8 barabanli don quritgichining prinsipial elektr boshqaruv sxemasi.
Qizdirgich muvaffaqiyatli ishga tushganda SB12 va SB14 tugmalari bilan quritish barabani 4 NA M5 (R=7,5 kVt) elektr motorlarini KM5 va KM6 magnit qo‘shgichini va M6 (R=5,5kVt) sovitish kolonkasi 10 ni ventilyator 11 elektromotorini ishga tushiradi.SB16...SB20 tugmalari yordamida KM13..KM15 magnit o‘chirgichlari yordamida mos ravishda ikki oqimli noriyaning elektr yuritmasini ishga tushiriladi: M13 – sovitgich kolonkasi; M14 – quritgichni bo‘shatish va M15–oraliq noriya. Har bir noriyaning elektromotori quvvati 2,2 kVt ga teng.Quritgichni bo‘shatish noriyasini ishga tushirgandan keyingina quritgichni bo‘shatish qurilmasi elektr yuritmasi M3 ni SB8 tugmasi yordamida ishga tushirish mumkin.
Analogik ravishda ikkinchi don quritgichining M7..M12 elektr motorlari ishga tushiriladi va to‘xtatiladi.Sovitish ustunlari 10 bo‘shatish qurilmasi 16 elektr yuritmasini SB9 va SB10 tugmalari yordamida qo‘lda yoki donning satx datchigi yordamida avtomatik ravishda boshqarish mumkin. (SA2 almashlab ulagichini 2- holatga qo‘yiladi)Sovitish ustinidagi donning pastki va yuqori satxi kattaligi SL1 va SL2 satx datchigi yordamida nazorat qilinadi. Agar don satxi ruxsat etilgan pastki satxga etsa SL1 kontakti ajraladi va sovitish ustunidagi don to‘kilishi to‘xtatiladi. Don satxi yuqori ruxsat etilgan satxga etganda avval SL2 kontakti, keyin SL2 kontakti qo‘shiladi va sovitish ustunidan don olish boshlanadi.
Don quritgichini operator SB19-SB1 «STOP» tugmalarini ketma-ket bosib to‘xtatadi. Avariya holatida esa barcha mashinalar bir vaqtning o‘zida SB yoki SB1 tugmasi yordamida to‘xtatilad
\
Donni aktiv shamollatish jarayonini avtomatlashtirish
Aktiv shamollatish – xo‘l donni vaqtincha saqlashning effektiv turi bo‘lib, bunda don sovuq yoki isitilgan xavo bilan shamollatiladi. Xo‘l paytida don qiziydi,har xil mikroorganizmlar, griboklar bilan ifloslanadi va urug‘lik, oziq- ovqatga ishlatib bo‘lmaydigan darajada sifati buziladi. Aktiv shamollatish donni o‘z-o‘zidan qizishni oldini oladi, donni quritadi va sovitadi.
Agar donning namligi 20%, xavoning nisbiy namligi 90% dan oshmaganda sutka davomida shamollatish shart. YOmg‘irli kunda esa don har 4..6 soatda 1,5 soat davomida issiq xavo yordamida shamollatib turiladi.
Atmosfera xavosi bilan donni aktiv shamollatish uchun xozirda BV- 6; BV-12; 5BV-25; BV-50 va «Petkus» (Germaniya) firmasining K-878 shamollatish bunkerlaridan foydalanilmoqda. SHamollatgich bunkerlari silindr shaklida bo‘lib, shtamplangan bo‘limlardan iborat. Bunker ichida xavo bo‘lgich

8. 
   – rasm. Aktiv shamollatish bunkeri sxemasi (a), yopqich porsheni boshqarish sxemasi (b) va donning namligini xavoning nisbiy namligiga bog’liqlik tavsifnomasi
   

trubalar joylashgan (11.3.8-rasm). Bir necha bunkerlar guruxga birlashtiriladi. Don ichki va tashqi silindrlar orasiga to‘kiladi.Shamollatish bilan quritish asosida donning bir xildagi namligi  ni xavoning nisbiy namligi  ga bog‘liqligi yotadi (11.3.8, v-rasm).

Donni aktiv shamollatish uchun bunkerlarni avtomatlashtirishda bunkerlarni to‘ldirishni avtomatik boshqarish, bunkerda xavo bo‘linishini, donni va purkalayotgan xavo namligi va har oratini avtomatik rostlash ko‘zda tutilgan.
Noriya bunker 3 ga donni yuklaydi, bu erda gorizontal va vertikal xavo tarqalishi ro‘y beradi (11.3.8, a-rasm). Bunker markazida perfolangan xavo
bo‘luvchi truba 4, truba ichida esa elektr yuritma 8 ning porshen – yopqichi 5 joylashtirilgan. Bunker lyuk 9 orqali donni o‘zi oqib tushishi bilan yuksizlantiriladi.Ventilyator 1 xavoni elektrokalorifer 2 orqali xaydab don qatlamiga beradi.Xavo bo‘lgichini avtomatik boshqarish tizimi (11.3.8, b-rasm) porshen-yopqichni kerakli holatga o‘rnatuvchi elektr yuritma M ga quyidagicha ta‘sir qiladi. Yuklovchi noriyani ishga tushirganda porshen – yopqichni siljishiga signal KM1:1 blok kontaktlari orqali beriladi. KM1:1 blok-kontaktlari KMV g‘altagiga va M motoriga kuchlanish beradi. Bu motor porshenni yuqoriga, SQ1 chekka kalitlar kontaktlari ajralmaguncha siljitadi.
Yuklashni tamomlash va noriyani to‘xtatish yopqich yuritmasini revers ishga tushirgichining KMN g‘altagining qo‘shilish zanjirida KM1:2 blok kontaktlarining qo‘shilishini keltirib chiqaradi. Endi yopqichning holat datchigi 6 donga tegib, SQ2 kontaktlari ajralib KMN g‘altagini ajratguncha pastga tushaveradi. SB1 va SB2 tugmalari yordamida elektr yuritmadan 8 va 7 bilan bog‘langan yopqich trosi 7 ni masofadan boshqarish mumkin.
Aktiv shamollatish bunkerlarida donning namligi va har oratini, yuklashni boshqarish sxemasi 11.3.9-rasmda ko‘rsatilgan.
SB1 va SB2 almashlab ulagichlarini ikki xil holatga qo‘yish mumkin: S – quritish va K-konservatsiyani qo‘lda ham da avtomatik boshqarish. SL1 va SL2 satx datchiklari bunkerdagi donning yuqori va pastki satxini nazorat qiladi. YUklash noriyasini SB2 tugmasi yordamida qo‘yiladi, buning natijasida KM1 magnit ishga tushirgich M1 elektr yuritmaga kuchlanish beradi.
Bunkerdagi don satxi maksimal qiymatga etganda SL1 kontakti ajraladi, KM1 ishga tushirgichi tok zanjiridan chiqariladi, u esa o‘zining KM1:3 blok- kontaktlari orqali KT vaqt relesi va ventilyator M2 elektr yuritmasi KM2 magnit ishga tushirgichini qo‘shadi (SA1 va SA2 almashlab ulangichlari mos ravishda S va A holatida bo‘ladi).

8. 
   – rasm. Donni aktiv shamollatish bunkerini elektr boshqaruv sxemasi.
   

Kirishda va chiqishda don qatlamlaridagi xavo namligi V1 va V2 kontaktli datchikli nam o‘lchagichi bilan nazorat qilinadi. Bu kontaktlar bunker kirishida va chiqishida xavoning nisbiy namligi katta bo‘lsa qo‘shiladi. Agar donning namligi katta bo‘lsa, xavo bilan chiqarilayotgan namlik V2 kontaktlarini qo‘shadi, natijada KM2 rele ishga tushib, K2 kontaktlari bilan ventilyator elektr yuritmasining KM2 ishga tushirgichini qo‘shadi. Quritish jarayoni KT kontaktlari holatiga bog‘liq bo‘lmagan ravishda donning namligi berilgan qiymatgacha tushmaguncha davom etadi. V2 kontaktlari ajraladi, KV2 releni o‘chiradi va ventilyator 1 elektr yuritmasi M2 ni KM2 ishga tushirgichi manbadan ajratiladi. SHu vaqtning o‘zida KM2:2 ning ajratuvchi kontaktlari quritish jarayoni tamom bo‘lganligi xaqida xabar beruvchi NA qo‘ng‘irog‘ini ishga tushiradi.Agar ventilyator M2 qo‘shilgan vaqtda chiqishdagi xavo nam-ligi past bo‘lsa, tashqariga namlik chiqarilmaydi. Bunda ventilyator M2 KT vaqt relesi kontaktlari yordamida to‘xtatiladi. EK
kalorifer elektr qizdirgich elementlari faqatgina ventilyator ishlayotganda va
donga kelayotgan xavo namligi yuqori bo‘lganda ishga tushadi. Bu holatda namlik o‘lchagichi V1 ning kontaktlari qo‘shiladi va KV relesi kalorifer KM3 magnit ishga tushirgichini qo‘shadi. Atrof muxit xavosi namligi kamayganda V1 kontaktlari ajralishi natijasida kalorifer avtomatik ravishda ishdan to‘xtaydi.
Donni konservatsiya (saqlash) tartibiga o‘tkazish uchun, SA1 almashlab ulagichi K holatiga qo‘yildi. Bu holatda SK har orat datchigi yordamida nazorat qilinayotgan don har orati bo‘yicha bosh-qariladi. Agar donning har orati maksimal ruxsat etilgan qiymatiga etsa SK kontaktlari qo‘shiladi va KM2 magnit ishga tushirgichi ventilyatorlarni ishga tushiradi. Bunda xavoning nisbiy namligini kamaytirish (65% gacha) uchun, xavoni elektr kalorifer orqali o‘tkaziladi. Bunker qurilmasini qo‘lda SB1...SB6 tugmalari yordamida, SA2 almashib ulagichini R holatiga quyib boshqariladi.