O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta

Elementar bo`g`inlar va ularning harakteristikalari. Dinamik bo`g`inlar to‟g‟risida tushuncha

ABSlarining bo`g`inlari har xil fizikaviy tabiatga, ishlash prinsipiga, konstruktiv formaga hamda sxemalarga bo‘linishi mumkin. Lekin bu bo`g`inlarning dinamik xususiyatlarini o‘rganishda, tadqiq qilishda uning chiqishidagi hamda kirishidagi kattaliklarni bog‘lovchi tenglama muhim rol o‘ynaydi.Matematik ifodasi differensial tenglama bilan ifodalanadigan bo`g`inlarga dinamik bo`g`indeyiladi.

Tipik dinamik bo`g`indeb, tartibi ikkidan yuqori bo‘lmagan differensial tenglama bilan ifodalanadigan bo`g`inlarga aytiladi. Ularga asosan quyidagi bo`g`inlar kiradi:

1. 
   Inersiyasiz (proporsional, kuchaytiruvchi) bo`g`in.
   
2. 
   Integrallovchi bo`g`in.
   
3. 
   Differensiallovchi bo`g`in.
   
4. 
   Birinchi tartibli inersial (aperiodik) bo`g`in.
   
5. 
   Tebranuvchi bo`g`in.
   
6. 
   Birinchi tartibli tezlatuvchi bo`g`in.
   
7. 
   Ikkinchi tartibli tezlatuvchi bo`g`in.
   

Quyida shu bo`g`inlarning vaqt hamda chastotali har ateristikalarini ko‘rib chiqamiz.

1. 
   Proporsional (inersiyasiz, kuchaytiruvchi bo`g`in. Bu bo`g`inning umumiy tenglamasi quyidagicha ifodalanadi:
   

y(t)  K  x(t) , (6.4..1)
bu erda K – uzatish koeffitsienti.
Bunday bo`g`inning chiqishidagi kattalik kirishidagi kattalikka nisbatan proporsional ravishda o‘zgaradi.
Bu bo`g`inga elektron kuchaytirgich, potensiometr, taxogenerator kabi elementlar misol bo‘la oladi (6.4.1-rasm.)
U_ч(y)


U_к(x)

6
а)
б) ^. в)
4.1-rasm. Elektron kuchaytirgich (a); potensiometr (b); taxogenerator (v), bu erda «ω» o‘qning aylanish tezligi.

bundan
(6.4.1) tenglamaga Laplas almashtirishlarini kiritamiz
y( p)  K  x( p) , (6.4.2)

W ( p) 
^{y( p)}  K . (6.4.3)
x( p)

Shunday qilib, proporsional bo`g`inning uzatish funksiyasi kuchaytirish koeffitsienti «K» ga teng bo‘ladi.

Uzatish funksiyasi orqali bo`g`inyoki sistemaning vaqt harakteristikalarini aniqlash mumkin

h(t) 
^{1  1 }  L^1K ^{1 }  K 1(t) . (6.4.4)

L _W ( p) _{p }
 _p 

1( t )
1
  


t



h( t )
K


t

CHastotaviy uzatish funksiyasini aniqlash uchun uzatish funksiyasi W(p) da
«p» ni «jω» bilan almashtiriladi

W ( j)  K;
A();
()  0 ,

L()  20 lg A()  20 lg K .
Bu bo`g`inlarning chastotali harakteristikalari 6.4.2-rasmda keltirilgan.


б)


U ()



г)


6.4.2-rasm. Amplituda-fazali (a); amplituda-chastotali (b); faza-chastotali (v); logarifmik amplituda chastotali (g) har aketistikalar

2.