O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta

BOB. Roslovchi ta‟sirlar va organlar. Avtomatik rostlagichlarning strukturasi va boshqarish tizimlari.

1. 
   Rostlovchi organlar xaqida umumiy ma‘lumotlar
   

Tashqaridan bo‘ladigan operativ boshqaruv zarur bo‘lgan har qanday texnologik jarayon rostlash organiga, ya‘ni boshqaruv ob‘ektining texnologik kattaligi holatiga ta‘sir ko‘rsatuvchi modda yoki energiya oqimining holatini o‘zgarishini amalga oshiruvchi qurilmaga ega bo‘lishi lozim.

Boshqaruv ob‘ektiga ko‘rsatiluvchi kiruvchi rostlash ta‘siri bir vaqtning o‘zida rostlovchi organning chiqish kattaligi xisoblanadi va jarayon dinamikasining holat tenglamasi orqali aniqlanadi:
₁ y₂

Х _р  Х_т.т  _Т
Bu erda T –o‘tish jarayoni vaqti.
_ Ldy
y₁
(5.1.1)

Turg‘unlashgan tartibda (dy- kattaligi o‘zgarishsiz qolgan vaqtda) bu tenglamaning ikkinchi qo‘shiluvchisi bo‘lmaydi, bu holda rostlovchi ta‘sir tashqi ta‘sir orqali aniqlanadi. O‘tish tartiblarida siғimlarni to‘ldirish vaqtida rostlovchi ta‘sir ham tashqi ta‘sirni, ham siғimni kompensatsiya qilish kerak.
Agar o‘tish jarayoni davomida tashqi ta‘sir yo‘q bo‘lsa (X_t.t.=0) rostlovchi ta‘sir faqat siғim orqali aniqlanadi:

y₁
Х _р  (1 / Т ) _ Ldy
y₁
(5.1.2)

Rostlovchi organning kirish koordinatasi – bu uning qo‘l rejimida rostlash jarayonida egallagan o‘rni xisoblanadi. Qo‘l rejimi – qo‘shish yoki ajratish

(pozitsion harakat ), boshqa holatga o‘tkazish ("" poғonasimon boshqaruv), rostlovchi oqimga ta‘sir ko‘rsatuvchi organning holatini tekis o‘zgartirish bo‘lishi mumkin.
Rostlovchi organlar konstruktiv ravishda oddiy qurilma ko‘rinishida, ya‘ni klapan, surgich, qopqoq, kuchlanishni bo‘lgich ham da murakkab sistemali qurilmalar, ta‘minlagichlar, dozatorlar, nasoslar, ventilyatorlar, kompressorlar va boshqa ko‘rinishlarda berilishi mumkin.
Ish jarayonining turiga qarab turli texnologik jarayonlar uchun har xil rostlovchi organlar qo‘llaniladi.
Energetik oqimlar va ta‘sirlar energiyaning ko‘rinishiga qarab quyidagi qurilmalar yordamida rostlanishi mumkin:

1. 
   mexaniq – reduktorlar, variatorlar, suriluvchi muftalar, gidravlik muftalar;
   
2. 
   elektrik – avtotransformatorlar, elektron va magnitli kuchaytirgichlar ;
   

v) radiatsion – yoritish asboblarining surilishi;
g) isitish asboblari – o‘zgartirish qurilmalari.

2. 
   Rostlovchi ta‘sirlar va organlar
   

Rostlovchi organlarning vaqt davomida kirish va chiqish kattaliklarining o‘zgarishiga boғliqlik qurilmalarining konstruktiv kattaliklari yordamida aniqlanuvchi uzatish funksiyalari bilan aniqlanadi. Qattiq maxsulotlar oqimini rostlovchi qurilmalarni ikki guruxga ajratish mumkin:

• 
  uzluksiz rostlovchi organlar;
  
• 
  siklik rostlovchi organlar.
  

Rostlovchi organlarning ishi uning nisbiy sarf tavsifnomasi q=f(s) bilan belgilanadi, bu erda
q=Q/Q_max - modda yoki energiyaning nisbiy sarfi;
Q va Q_max- modda yoki energiyaning o‘tayotgan va maksimal sarf miqdorlari;
S=Y/Y_max- rostlovchi organning nisbiy surilishi va uning surilishi mumkin bo‘lgan maksimal qiymati.
Rostlovchi organlar quyidagi kattaliklarga asosan baholanadi:
Rostlash diapazoni, rostlovchi organ zatvorining ikki eng chetki holatlariga surilganda modda nisbiy sarfining o‘zgarishiga ko‘ra;
Surish kuchi – rostlovchi organni bir holatdan ikkinchi holatga o‘tkazish (surish) uchun kerak bo‘ladigan kuchiga ko‘ra baholanadi.Misol


5.1.1-rasm. Lentali ta’minlagichning texnologik sxemasi tariqasida lentali ta‘minlagichning ishini texnologik avtomatlashtirish ob‘ektida rostlovchi organ sifatida ko‘rib chiqish mumkin (5.1.1-rasm).Bu holda maxsulot oqimini rostlovchi qopqoqni ko‘tarilish balandligini o‘zgarishi natijasida rostlash mumkin (oqim qalinligi –h). Qopqoqning surilishi va oqimning xajmini ortishi bir vaqtning o‘zida tez amalga oshadi. SHuning uchun bu rostlovchi organ inersiyaga ega emas. Lekin boshqarish organigacha rostlovchi ta‘sir ma‘lum kechikish bilan etib boradi.

r  l /
l - Maxsulotning ta‘minlagichda o‘tgan yo‘li;
 - maxsulot harakat i tezligi
W _p.o( p)  k_p.oe^p
(5.1.3)

(5.1.4)

Oqimlarni klapan, surgich qopqoqlar yordamida rostlashda chiqish kattaligi (rostlovchi organ) ularning ochilish darajasiga qarab o‘zgaradi (rostlovchi organning chiqish koordinatasi):

Q_p=f( l _p.o)

5.1.2-rasm.
Bu erda L_p.o - rostlovchi organning ochilish koordinatasi rostlovchi organning ochilish darajasini har akterlovchi kattalik.

^lp.o ^
S_т ^Sш.н
, l_p.o 
_{т ,}
^ш.н
(5.1.4)

L_p.o kattaligi S_t - to‘sqichning ishchi holati qiymatini yoki to‘sqichni aylanish burchagi qiymatini ularning shartli nominal qiymati- S_sh.n yoki _sh.n ga nisbati bilan aniqlanadi.Rostlanuvchi oqim Q_p ning Q_n nominal qiymatga nisbati shartli o‘tish q_p.o kattaligi xisoblanadi.
q_p.o  Q_p / Q_н , q_p.o  Q_p / Q_ш

Bu holda uzatish koeffitsienti

^kp.o
_ ^qp.o
^lp.o

5.1.3-rasm. Rostlanuvchan va rostlanmaydigan klapanga ega bo’lgan murakkab rostlovchi organ.
Agar tizimda rostlanuvchan va rostlanmaydigan qurilma mavjud bo‘lsa, bu holda har bir element alohida funksional va algoritmik bo`g`inko‘rinishida berilishi lozim. Rostlovchi organning uzatish funksiyasi sistemaning ekvivalent

uzatish funksiyasidan olinadi. Klapanli rostlash organlar uchun
W_po ( p)  k , chunki

ular inersiyasiz elementlar xisoblanadi.Rostlovchi ventillar va to‘sqichlar shtokning surilishi ochilish va yopilishlari uchun, ma‘lum vaqt talab qiladi.

5.1.4-rasm Murakkab rostlash organning funksional sxemasi

5.1.5-rasm Murakkab rostlash organning algoritmik struktur sxemasi

Bu rostlovchi organlar murakkab rostlash organlar tarkibiga kiradi va ularning uzatish funksiyasi yuqorida ko‘rsatilgan klapanli rostlash organlar uchun aniqlangan K va unga ketma-ket bo‘lgan integral bo`g`in(maxovikli vintli shtok) xisoblanadi:

Bu erda T –integrallash vaqti Demak, umumiy holda

W ( p)_m  1/T ( p)


W ( p) _p.o  k /T ( p)
(5.1.5)
(5.1.6)

2. 
   Avtomatik rostlagichlar. Rostlash qonunlari