O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’limi vazirligi

O’quvchilar ishidan namuna

Dildora – g’ayratli va tirishqoq qiz. U sinfimizning a`lochi o’quvchilaridan biridir. Dildora o’zining odobliligi va xushmuomalalili bilan ajralib turadi. Uning hamma ishlari saranjom. Dildora doimo toza va ozoda kiyinadi. Biz sinfdoshimizni hurmat qilamiz.⁵

Bo’sh o’zlashtiruvchi o’quvchilardan bog’lanishli tekst emas, alohida-alohida gaplar tuzishni talab qilish ham mumkin. Bnday insholar o’quvchilarning tafakkurini kengaytiradi, yozma nutqining rivojlanishiga samarali ta`sir ko’rsatadi.

3. Rasmli kartochkalar va diafil`mlardan foydalanish. Rasmli kartochkalarga qarab gaplar, bog’li tekstlar, kichik hajmdagi hikoyalar tuzishni topshirish bog’lanishli nutqning o’sishiga samarali ta`sir ko’rsatadi. Rasm bilan o’quvchilarning fikrlash faoliyatini aktivlashtiradi, fikrni mantiqan to’g’ri va keng bayon qilishga ko’maklashadi, o’quvchilarning lug’atini boyitadi hamda nutqining rang-barang bo’lishiga yordamlashadi. Rasm bilan ishlashning yana muhim tomoni shundaki, u tilning qonun-qoidalarini uzoq vaqt xotirada saqlab qolishga aktiv ta`sir ko’’rsatadi. O’quvchi havas bilan rasm mazmunini bayon qilishga intiladi. Fikrni ifodalash uchun soz tanlaydi. Shuning uchun turli xildagi rasmli otkritkalar, jurnallar va boshqa manbalardan olingan rasmlar yordmida grammatik topshiriqli kartochkalar tuzishi va temaning xarakteriga qarab, lardan foydalanishi maqsadga muvofiqdir. Kartochka uchun tanlanadigan rasmlar mazmuni o’quvchi diqqatini tortishi bilan: birga, eng muhimi, topshieiq shartiga muvofiq bo’lishi, temaning xarakterini ochishga, bilimni ko’nikmaga aylantirishga amaliy yordam ko’rsatishi kerak.

Kartochka namunasi 1). Rasmga sarlavha toping va unga qarab hikoya tuzing. (Shahar yoki rayon markazi tasviri). Hikoyangizda obod, chiroyli binola, qip-qizil, ko’m-ko’k, zilol suv kabi so’z va so’z birikmalaridan foydalaning. 2). Hikoyangizda sifatlarni topib, uning darajasini ustiga yozib qo’ying.Rasmning pastida alohida (konvertsimon cho’takcha) tayyorlab topshiriq yozilgan kartochkani shu cho’ntakchaga solib qo’yish ham mumkin. Shunda temaning maqsadi va xarakterigaqarab topshiriq shartini o’zgartirish oson bo’ladi.

Grammatik topshiriqli rasmli kartochkalarning yana bir turi berilgan she`r va shu she`r mazmuniga muvofiq keladigan rasm asosida hikoya yoki gaplar tuzishdir. Topshiriq uchun tanlanadigan she`r ham, rasm ham o’quvchilar yoshi va saviyasiga to’la muvofiq kelishi zarur. Bunday kartochkalar o’quvchilarning bog’lanishli nutqini o’stirish bilan birga, she`riy asar mazmunini nasriy yo’l bilan bayon qilishga, uni ona tilining ma’lum qonun-qoidasi bilan bog’lashga o’rgatadi. Natijada o’quvchilar materialni katta qiziqish bilan o’rganadilar.

Rasmli kartochkadagi grammatik topshiriq temaning xarakteriga qarab o’zgarishi mumkin. Rasmli kartochkalardan parallel sinflarda ham foydalansa bo’ladi. Grammatik topshiriqli rasmli kartochkalardan yangi bilimlar berishda ham, o’tilganlarni takrorlashda ham, ayrim faktlarni izohlasha ham foydalansa bo’ladi. 4. Berilgan savollarga o’quvchilardan javob talab qilish yoki ularning savol-javobini uyushtirish. Masalan, Siz cho’llar haqida nimalar bilasiz?, Siz osmon, bulut, bugungi ob-havo haqida nimalar yoza olasiz?

O’qituvchi o’quvchilar o’z javobini ixcham, aniq, ravon, adabiy til qoidalari talabiga muvofiq holda ham og’zaki, ham yozma bayon qila olishlariga erisha olishi lozim.⁶

Ayrim o’qituvchilar yozma ishlarga ajratilgan vaqtdan to’liq foydalanmaydilar. Holbuki, o’quvchi xatolarni tuzatish zaminida o’rganadi, savodxonligi oshadi, fikrni yozma ravishda bayon qilish malakasi takomillashadi. Shuning uchun, darsning xaakteriga qarab, har bir mashg’ulotda bog’lanishli nutqni o’stirishga yordam beradigan yozma ishlardan foydalanish lozim.

O’qituvchi har bir ijodiy ishni sinchiklab tekshirishi, xato va kamchiliklarni aniq ko’rsatishi, o’quvchilarga maslahat berishi, keyingi ishlarda shu tipdagi xatolarning oldini olish kerak.

O’quvchilarning bog’lanishli nutqini o’stirishga samarali ta`sir ko’rsatuvchi omillardan yana biri grammatikani statistika bilan bog’lab o’rgnishdir. Bizningcha, bu muhim printsip maktab ona tili darsliklarida ham, ta`lim jarayonida ham muvaffaqiyatli amalgam oshirilishi lozim.