O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi toshkent Davlat Transport Universiteti Transport energetik qurulmalari kafedrasi

2.5 Temir yo`l transporti.
Temir yo'l transporti - bu poezd temir yo'l yoki temir yo'l deb nomlanuvchi ikkita parallel po'lat relslar to'plami bo'ylab harakatlanadigan joy. Reylar bir-biridan doimiy masofani yoki o'lchagichni saqlash uchun yog'och, beton yoki po'latdan yasalgan bog'ichlarga (yoki shpallarga) perpendikulyar ravishda o'rnatiladi. Reylar va perpendikulyar nurlar betondan yasalgan poydevorga yoki balast to'shagida siqilgan tuproq va shag'alga o'rnatiladi. Muqobil usullarga monoray va maglev kiradi.
Poezd relslarda harakatlanadigan bir yoki bir nechta bog'langan transport vositalaridan iborat. Harakatlanish odatda yo'lovchilar yoki yuklarni tashishi mumkin bo'lgan bir qator quvvatsiz vagonlarni tashiydigan lokomotiv tomonidan ta'minlanadi. Lokomotiv bug ', dizel yoqilg'isi yoki yo'l bo'yidagi tizimlar bilan ta'minlangan elektr energiyasi bilan ta'minlanishi mumkin. Shu bilan bir qatorda, ba'zi yoki barcha avtomobillar quvvatlanishi mumkin, ular bir nechta birlik sifatida tanilgan. Shuningdek, poyezd otlar, kabellar, tortishish, pnevmatika va gaz turbinalari bilan harakatlanishi mumkin. Relli transport vositalari asfaltlangan yo'llarda rezina shinalarga qaraganda ancha kam ishqalanish bilan harakatlanadi, bu esa poyezdlarni energiya tejamkorligini oshiradi, lekin kemalar kabi samarali emas.

Shaharlararo poyezdlar shaharlarni bog‘laydigan uzoq masofali qatnovlardir;[6] zamonaviy tezyurar temir yo‘l soatiga 350 km (220 milya) tezlikka ega, ammo buning uchun maxsus qurilgan yo‘l kerak bo‘ladi. Mintaqaviy poyezdlar va shaharlararo poyezdlar shaharlarni chekka va uning atrofidagi hududlardan oziqlantiradi, shahar ichidagi transport esa katta sig'imli tramvay yo'llari va tez tranzitlar orqali amalga oshiriladi, ko'pincha shahar jamoat transportining asosini tashkil qiladi. Yuk poyezdlari an'anaviy ravishda yukni qo'lda yuklash va tushirishni talab qiladigan vagonlardan foydalangan. 1960-yillardan boshlab konteyner poyezdlari umumiy yuk tashish uchun asosiy yechimga aylandi, katta hajmdagi yuklar esa maxsus poyezdlarda tashiladi.

Tavsif: Temir yo'l transporti xavfsizlik nuqtai nazaridan eng ishonchli transport turlaridan biri sifatida paydo bo'ldi. Poezdlar tez harakat qiladi va boshqa transport mexanizmlariga qaraganda yomg'ir yoki tuman kabi odatdagi ob-havo turbulentliklaridan eng kam ta'sirlanadi. Temir yo'l transporti boshqa transport vositalariga qaraganda yaxshiroq tashkil etilgan. Uning qat'iy yo'nalishlari va jadvallari mavjud. Uning xizmatlari boshqa transport turlariga qaraganda aniqroq, bir xil va muntazamdir. Temir yo'l transporti qadimgi Yunonistonda odamlar tomonidan olib borilgan qurollardan kelib chiqqan. Endi u uzoq masofalardagi shaharlar va mamlakatlararo (va qit'a) tarmoqlarda qo'llaniladigan zamonaviy, murakkab va murakkab tizimga aylandi.

Temir yo'l transporti iqtisodiy taraqqiyotning omili bo'lib, yuklarni va odamlarni safarbar qilish uchun ishlatiladi. Moslashuvlarga yo'lovchi temir yo'llari, yer osti (yoki yer usti) shahar metro temir yo'llari va yuk vagonlari kiradi. Temir yo'l transportida ham ba'zi cheklovlar va cheklovlar mavjud. Temir yo'l transportining eng katta cheklovlaridan biri bu katta xarajatlardir. Poezdlar qurish va texnik xizmat ko'rsatish uchun katta kapital talab qiladi va butun temir yo'l tarmog'i qurilsa, xarajat ortadi. Qurilish, texnik xizmat ko'rsatish va qo'shimcha xarajatlar boshqa transport turlariga nisbatan juda yuqori. Shuningdek, temir yo'l transporti ma'lum bir yo'lga bog'langanligi sababli, uyma-uy xizmat ko'rsata olmaydi. Oraliq yuklash yoki tushirish ko'proq xarajat, ko'proq eskirish va vaqtni yo'qotishni o'z ichiga oladi.