O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi o’rtamaxsus kasb-hunar ta’limi markazi farpi qoshidagi yormozor akademik litseyi talabasi mamadaliyeva nodiraning geometriya fanidan “stereometriya” bo’limidan silindr, konus

NYUTONNING IKKINCHI QONUNI

• Nyutonning birinchi qonuni kabi ikkinchi qonunini ham na mantiqiy, na alohida tajribalar asosida keltirib chiqarish mumkin emas. Bu qonunning mohiyati insoniyat o'zining ko'p asrlik tajribalari yo'lida to'plagan katta daliliy ashyolarni umumlashtirish va tahlil qilish natijasida ochib berilgan edi. Bu qonun o'rinli ekani insonning amaliy faoliyatida to'plangan daliliy ashyolarda katta aniqlik bilan tasdiqlangan. Yengil aravachaga ikkita dvigatel mahkamlab, ularning o'qiga havo parraklari o'rnatamiz. Aravachaga sezgir akselerometr qo'yamiz. Dvigatellardan bittasini ishlatib, biz aravachaning a tezlanish bilan harakatlanganini kuzatamiz. Aravachani boshlang'ich vaziyatiga qay-tarib, bir vaqtda ikkala dvigatelni ishga tushiramiz. Bu holda aravacha 2 a tezlanish bilan harakatlanadi. Tajribada nima o'zgaradi? Bu savolga javob berish uchun dinamometr yordamida bitta parrakni tortish kuchini o'lchaymiz. Ikkinchi holda tortish kuchi ikki marta katta bo'Iadi.

• Tajriba o'zgarmas massali aravachaning harakat tezlanishini unga ta'sir qiluvchi kuchga proporsional: a~F (m= const boiganda) bo`ladi, deyishga asos bo'Iadi.Aravachaning massasini ikki marta orttiramiz. Buning uchun uning ustiga massasi aravachaning ustiga qo'yilgan barcha asboblari bilan birgalikdagi massasiga teng boigan massali po'lat plastina qo'yamiz Tajribani takrorlab, havo parragi orqali aravachaga berilgan tezlanish ikki marta kamayganini ko'ramiz. Agar biz tajribani aravachaning boshlang'ich (dastlabki) massasidan 3 marta ortiq aravacha bilan o'tkazsak edi, u holda tezlanish 3 marta kam bo`lar edi. Bu tajribalarga asoslanib, aravachaga aynan bir xil o'zgarmas kuch bilan beriladigan tezlanish massaga teskari proporsionalligini tasdiqlash mumkin

• Tajriba natijalarini umumlashtirib, aravachalarning tezlanishi unga ta'sir qilayotgan kuchga to'g'ri proporsional va massaga teskari proporsional bo'lishini tasdiqlash mumkin

• a ~ 1/m (F=cons)

• a ~F/m

• O'tkazilgan tajribalar tezlanish, kuch va massaning o'zaro bog'lanishini tushunib olishimizga yordam berdi. Biroq, bu o'zaro bog'liqlik hamma jismlar uchun o'rinli bo'Iadi. Uning o'rniga istalgan boshqa jismni olish mumkin - har doim tezlanish, kuch va massa orasidagi bog'liqlik birday ko'rinishda bo'Iadi

• Jismning boshqa jism bilan o'zaro ta'sirlashish natijasida olgan tezlanishi unga ta 'sir qilayotgan kuchga to'g'ri proporsional va uning massasiga teskari proporsional.