O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi o’rtamaxsus kasb-hunar ta’limi markazi farpi qoshidagi yormozor akademik litseyi talabasi mamadaliyeva nodiraning geometriya fanidan “stereometriya” bo’limidan silindr, konus

NYUTONNING BIRINCHI QONUNI -INERSIYA QONUNI

• . Faraz qilaylik, gorizontal stolda shar turgan bo'lsin. Kundalik kuzatishlar shunga ishontiradiki, sharga boshqa jism ta'sir qilib, bu vaziyatdan chiqarib yubormaguncha u joyida turaveradi. Qarab chiqilgan misol va boshqa shunga o'xshash ko'plab kuzatishlardan ma'lum bo`ladiki, agar jismga boshqa jismlar ta'sir qilmasa, jism nisbiy tinchlik vaziyatini saqlaydi. Gorizontal stolga qiya nov o'rnatamiz. Novning tushish joyi — stol ustiga dag'al qum qog'oz yopishtiramiz. Novning yuqori qismidan po'lat sharchani qo'yib yuboramiz.

• . Sharcha novdan dumalab o'z inertligi tufayli gorizontal stol bo'ylab dumalaydi, lekin tezda to'xtaydi. To'xtashining sababi aftidan, sharchaning qum qog'ozga ishqalanishidir. Sharcha to'xtashining sababi to'g'risidagi tasavvurni tekshirish uchun qog'ozni olib tashlab tajribani takrorlaymiz. Sharcha endi uzoqroqqa dumalab boradi. Agar stolga novga taqab oyna listini yotqizsak, sharcha yana ham uzoqroqqa dumalab boradi. . Nihoyat, qiyalatib qo'yilgan novga gorizontal ichi bo'sh nov ulaymiz, uning butun uzunligi bo'ylab juda ko'p mayda teshiklar qilingan bo'lib, bular orqali chang yutkich yordamida havo puflanadi (Bu holda sharcha ishqalanishini sezilarli kamaytiruvchi «havo yostig'i»da harakatlanadi).