O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogik universiteti jahon sivilizatsiya tarixi (Metodik qo’llanma) (To’ldirilgan 2-nashr) история мировой цивилизации

Diyali
daryosidan 
Urmiya 
ko’ligacha yarim 
ko’chmanchi 
kutiy (gutiy ) qabilalari
yashagan. 
Kassit qabilalari shimoliy 
- g’arbiy 
Eronda, 
elamlardan shimolda 
yashagan. Ular er.aw. XVI asrda Bobilni bosib olib, o’z sulolariga asos soldilar: 
Kassitlar mahalliy madaniyat, tilni qabul 
qilib mahalliy aholini 
assimilyasiya 
qildilar. Er.aw. II ming yillikning ikkinchiyarmida shimoliy Armaniston va Suriya 
sho’lidan shimoliy Mesopotamiyagacha g’arbiy semit 
guruhiga mansub kassit 
qabilalari kirib keldi. Ular er.aw. XII asr oxirida shimoliy 
Suriya 
va janubiy - 
g’arbiy Mesopotamiyada kichik davlatlar barpo qildilar. Ular er.aw. I ming yillik 
boshlarida xurrit va amoriy aholisi bilan qo’shilib ketdilar. Oromiy tili bu yerda keng 
tarqaldi. 
Er.aw. 
X asrda janubiy Mesopotamiyaga oromiylarga qarindosh xaldey 
qabilalari kelib o’mashdi.
Qadimgi fauna boy bo’lgan. Daryolarda baliq ko’p bo’lgan, qushlar, eshak, 
sho'shqa, kiyik, quyon, tuyaqush, sherlar to'qay va sahrolarda mo’l - ko’i bo’lgan. 
Mesopotamiya Yaqin Sharqning keng bo’shlig'ida joylashganligi uchun xalqaro 
savdoda yetakshi rol o'ynagan, ko’pgina yo’llar G'arbdan Sharqqa, shimoldan 
Janubga shu yerdan o’tgan.
Mesopotamiyada odamlar qadimdan o’masha boshlagan, neolit davrida bu 
jarayon tezlashgan, Dastlab iqlimi qulay shimol o’zlashtirilgan. Qadimgi Xassun, 
Xalaf madaniyatining etnik kelib chiqishi noma’lum. Janubiy Mesopotamiya ilk
~ 105 ~

---

manzilgohlari keyinroq eramizdan awalgi IV ming yillikda va eramizdan awalgi 
IV ming yillikni II yarmida El - Ubayd madaniyati bilan belgilanadi. Ba'zi 
tadqiqotchilar bu rnadaniyatni shumerlarga tegishli deb, boshqalari protoshumerlarga 
bog'laydilar.
Shumerlaming janubiy Mesopotamiyada paydo bo'lishi taxminan er.aw.IV 
ming yilliklar bilan belgilanadi.
Shumer tilini qaysi til oilasiga mansubligi ham noma'lum. Shumerlar mahalliy 
aholi bilan aloqa o'matib, ulardan bir qancha xo’jalik yutuqlari, diniy e'tiqodlar va 
toponomik nomlami o’zlashtirib olganlar.
Mesopotamiyaning shimolida er.aw. Ill ming yilliklardan boshlab sharqiy semit 
shorvador qabilalari yashagan. Ulaming tili 
akkad till 
deb atalgan. Er.aw. Ill ming 
yillik oxirida g'arbdan, Suriya cho'llaridan Mesopotamiyaga g'arbiy semit shorvador 
qabilalari kirib kelgan. Akkadlar ulami 
amoriylar 
deb atashgan. (Akkadsha 
«Amurri», «Suriya» yoki «Garb» deyilgan.) Er. aw . III-II ming yilliklaming birinchi 
yarmida amoriylar Mesopotamiyada bir necha podsho sulolalarga asos solganlar. 
Qadimgi shimoliy Mesopotamiya, shimoliy Suriya va Arman tog'larida xurrit 
qabilalari yashagan. Shumer va akkadlar ulami va mamlakatni 
Subarti 
deb atashgan.
Er. aw . Ill ming yillikdan Shimoliy - sharqiy Mesopotamiyada