O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogik universiteti jahon sivilizatsiya tarixi (Metodik qo’llanma) (To’ldirilgan 2-nashr) история мировой цивилизации

Mark Porsiy Katon
 
(miloddan awalgi 
234-149 yillar) nomlanib, unda “Italiya va Ispaniyadagi ajoyib ko'ringan voqealami” 
yozgan. 
Katon haqida Siseron: “ Yunoniston va Rim tarixida и bilmagan biron bir
voqeani topish qiyin "
deb yozgan edi.
Miloddan awalgi II asrning 30 yillaridan boshlab Rim respublikasida «yangi» 
yoki «kichik» yilnomachilar deb atalgan mualliflar -
Lusty Seliy, Antipatr,
Semproniy Azellionlaming
 
asarlari paydo bo'ldi.
Rim respublikasi davrining eng yirik tarixchilaridan biri, miloddan awalgi II 
asrning ikkinchi yarmida yaratilgan “Umumiy tarix” asarining muailift Polibiydir. 
Asarda miloddan awalgi 264-146 yilda manbalami sinchikiab tekshirgan, 
mamlakatlaming geografik holati va iqlimini o'rgangan. Polibiy tarix chinakam 
voqealami izohlashga va bu voqealaming keyinchalik taraqqiyot yo'lini belgilashga 
imkon beradi, ya'ni tarix “nasihat berishi”, “o'rgatishi” mumkin, amahy jihatdan 
foydali bo'lishi mumkin deb faraz qiladi.
Miloddan awalgi I asr Respublikaning qulashi va imperiyaning qaror topishi 
davridir. Davlat shaklining o'zgarishi keskin kurashlar sharoitida yuz bergan. Bu davr 
manbalari shu zamonda yashagan 
Mark Tulliy Siseron, Gay Yuliy Sezar, Gay
Salyustiylarning asartaridir. Katton va Varronlaming
 
asarlari esa Italiya qishloq 
xo'jaligini o'rganishda yordam beradi.
Rim imperiyasi davri va Dominat davri tarixini o'rganishda, Valeriy Paterkul, 
Komeliy Tasit, Svetoniy Trankvill, Dion Kassiy, Ammian Marsellin, Strabon, Katta 
Pliniylar yaratgan asarlar asosiy manbalar bo'lib xizmat qiladi.
Qadimgi Italiya va O'rta dengiz bo'ylarida o'tkazilgan arxeologik teksbirishlar 
natijasida ochilgan obidalar, shaharlar (Pompey, Timgad shaharlari) ham muhim 
tarixiy-ashyoviy manbalardir.
Qadimgi yozuvlardan Etmsk yozuvlari miloddan awalgi VIII-VII asrlarda 
mansubdir. Bunday yozuvlar to'qqiz mingdan ortiq bo'lib, uzoq vaqtdan beri 
o'qilmay kelinmoqda. 1988 yilda Rossiyadagi Chelyabinsk Unisersiteti olimi, filolog 
Tubert etmsk yozuvlarini o'qib chiqishda katta muvaffaqiyatga erishdi.
Miloddan awalgi VI asrga mansub ilk lotin yozuvi namunalari Prenestin tuqasi 
va