O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogik universiteti jahon sivilizatsiya tarixi (Metodik qo’llanma) (To’ldirilgan 2-nashr) история мировой цивилизации

~222
~

---

Qadimgi yunonlarda me’morchilik. haykaltaroshlik va rassomchilikning kelib 
chiqishi Krit-Miken davriga borib taqaladi. San'atning bu turlari asta-sekin rivojlana 
borib, miloddan avvalgi V asrda o'zining yuqori pog'onasiga ko'tariladi.
Me’morchilik ушоп madaniyatining tarkibiy qismi bo'lgan. Yunonlar 
ibodatxona, teatr, saioy va majlis binolariga alohida e'tibor berganlar. Dastlab bu 
binolar yog’ochdan oddiy doriy uslubida qurilgan. Imoratning ustunlari tagkursiga 
emas, balki yerga o'matilgan. Keyinchalik binolarga toshdan, xususan marmar 
toshlardan qilingan ustunlar ishlatilgan. Bunday ustunlar kuchli erkak kishining 
yo g on gavdasiga qiyoslangan, Ba'zi binolaming ustunlari nozik, xushbichim bolib, 
yuqori qismi qo'chqoming gajak, qayrilma shoxlariga o'xshagan. Ularga nafis 
naqshlar berilgan. Bunday ustunlar ioniya uslubidagi ustunlar deyilgan. Ulami 
xushbichim ayol gavdasiga qiyoslaganlar.
Yunonlar ibodatxona, agora, gimnaziya, teatr va boshqa jamoat binolariga ham 
alohida e'tibor berganlar. Ibodatxonalarda davlat boyligi-xazinasi saqlanib, shahar 
aholisining bayram tantanalari shu yerda o'tkazilgan.
Afrikadagi Parfenon, Zevs ibodatxonalari, Afina akropoli va boshqa binolar 
jahon me’morchiligining eng noyob yodgorliklaridan hisoblanadi.
San'at turvlaridan biri bo'lgan haykaltaroshlik ham miloddan avvalgi V-IV 
asrlarda ravnaq topdi. Haykallar dastlab yog'ochdan, keyin esa jez va marmar 
toshdan yasalgan.
Yunon ustalari Zevs, And, Afina, Appalon, Dionis, Artemida, Germes, Gefest 
kabi xudo va ma’budalaming haykallarini, Gomer, Gerodot, Solon, Femistokl, Perikl 
va Demokrit kabi tarixiy shaxslaming byustlarini ham jozibali qilib ishlaganlar.
Qadimgi Yunonistonda miloddan avvalgi V asrlarda Miron, Poliklet va Fidiy 
kabi mashhur haykaltaroshlar yashab ijod etganlar. Mironning "Disk otayotgan yigit", 
"Afina bilan Marsiy" degan haykallari jonli harakatli holatda ishlangan.
Argoslik Polikletning "Nayzabardor" va "Diodumen" kabi haykallari ham 
mashhurdir. Me’mor va haykaltarosh Fidiy o'z zamonasining mashhur ustasi edi. ning 
Parfenondagi oltin, yog'och va fil suyaklaridan ishlangan 12,5 metrlik ma’buda -
Afmaning tik turgan holatdagi haykali juda mashhurdir, Fidiy yunon xudosi Zevsning 
Olimpiyada taxtida o'tirgan vaziyatdagi haykalini ishlagan. Ayni paytda Fidiy 
asarlari bilan Parfenon ibodatxonasi bezatilgan.
Haykaltarosh Praksitel esa ma’budlar va ma’budlami yigit va yosh qiz-juvonlar 
qiyofasida tasvir etgan. Lining Dionis bilan o'ynab turgan Germes asari diqqatga 
sazovordir.
Rassomchilik san’ati ham Yunonistonda juda erta vujudga kelgan. Bunga Krit- 
Miken davriga mansub bo'lgan odam, hayvon va turli bezaklaming rasmlari misol 
bo'la oladi. Qadimgi yunonlar ham narsa va hodisalardan zavqlanadigan kishilar edi. 
Ular xilma-xil kulolchilik buyumlari, ko'rkam, nafis va bejirim ko'zachalar va 
vazalar yasashda tengi yo'q ustalar edilar.
Miloddan avvalgi VII-VI asarlarda yunonlar qizg'ish rang sopol ustiga qora lak 
bilan turli bezaklar chizilgan idishlar ishlab chiqarganlar. Bular qora gulli ko'za va 
vazalar bo'lib, ular Yunoniston va undan tashqarida ham mashhur bo'lgan.
-223
-

---

Ammo miloddan awalgi V asrga kelib ko'za va vazalar qora rangga 
bo'yalgan. Bezak va shakllar uchun sopoltiing tabiiy qizi I rangi saqtanib qolingan. 
Bunday vaza va ko'zalar qizil gulli ko'zalar deb nom olgan.
Din ijtimoiy ong shakllaridan biri bo'lib, e'tiqod, ishonch degan ma’nolami 
bildiradi. Uning kelib chiqishi kishilikning uzoq o’tmishiga borib taqaladi. Dastlab 
yunonlarda ibtidoiy din shakllari - totemizm, aniraizm va fetishizm kuchli bo'lgan. 
Ibtidoiy jamoadan tabaqaviy jamiyatga o'tish davrida yunonlaming diniy tasawurlari 
o'zgara borgan. Yunon dunyosida har bir narsa, hodisa va kasb-koming o'z xudolari- 
homiylari, ya'ni ma’bud va ma’budalari bor deb o'ylaganlar, Bu ko'p xudolikning 
ko'rinishlaridan biri edi.
Afsonalarda juda ko'p yunon xudolarining nomlari tilga olingan. Yunonlaming 
eng mashhur xudolari Zevs, Poseydan, Aid, Appolon, Artemida, Afina, Germes, 
Gefest, Dionis, Afrodita va boshqalardir. Yunonlar har bir narsaning o'z xudosi va 
homiylari bor, deb hisoblaganlar. Ular tabiatning hamma yerida yashab, uni 
boshqarib turar ekanlar. Yunonlar o'z xudolarini o'lmaydigan, kuchli kelishgan va 
juda chiroyli odamlar qiyofasida tasawur etganlar.