O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogik universiteti jahon sivilizatsiya tarixi (Metodik qo’llanma) (To’ldirilgan 2-nashr) история мировой цивилизации

S.Xantingtonga 
“Sivilizatsiyalar 
to'qnashuvi” kitobida (1997 yil chop etilgan) kelajakdagi urush sivilizatsiyalar 
urushi bo'ladi deb bashorat qilishiga asos bo'ldi.
Jahon sivilizatsiyasi tushunchasiga qarindosh tamoyil - ijtimoiy-iqtisodiy 
formatsiya yaqin kunlargacha ilmiy asarlar va darsliklarda umum qabul qilgan va 
jamiyat taraqqiyotidagi katta, ob’ektiv shartlangan bosqichlami tavsiflash uchun 
foydalanilar edi. Nima uchun bu odatdagi tamoyildan voz kechildi? 
Birinchidan
ijtimoiy - iqtisodiy formatsiya tushunchasi asosida ma’noviylik ustidan moddiylikni 
ustuvorligini singdirishga urinish ko'rinadi. Bizning yondashuvimiz inson 
primatidan, uning ehtiyojlari, bilimi, o'quvi, madaniyati, mafkurasi - barcha nima 
umumlashtiradigan so'z ijtimoiy ong deb ko'pincha aytiladi va odamni qolgan 
dunyodan farq qiladi. Albatta, odam o'rab turadigan dunyodan ajralishi mumkin 
emas; (uning asosiy unsuri inson oz’ining ehtiyojlari va qobiliyatlari, bilimi va 
o’quvi, xohishi va irodasi bilan) tarixiy progressning belgilovchi omillaridan biri 
ma’naviy dunyoning dinamikasi bilan bir qatorda ishlab chiqarish kuchlarining 
rivolanishi bo'ladi.
Ikkinchidan, ijtimoiy-iqtisodiy formatsiyalaming almashinuvining qattiq besh 
a’zolik sxemasi tarixga xilof. U mamiakat, xalqlaming taqdiri o'ziga xosligi tarixiy 
progressning murakkab, qarama - qarshi ritmini qotib qolgan sxema ichida 
joylashtirishga urindi. Shu bilan birga tarixning boshlanishi - ibtidoiy jamoa 
formatsiyasi - noaniq uzun bo'ldi, tarix arafasidagi va insoniyat tarixining birinchi 
bosqichlaridagi sifat jihatidan turli bosqichlar nazarga ilinmadi. Oxirgi kommunistik 
formatsiya - mohiyati bilan tarixning nihoyasini bildirar edi, unda tarixiy 
progressning bosh harakatlantiruvchi sifatida qarama - qarshiliklar bartaraf qilinar 
edi. Fantasik yozuvchilar uni bilish tragediyalari va bilib bo'lmaganni bilish uchun 
uni yoritishga urunsalar ham xristian jannatiga o'xshab, bu nihoyatsiz ko'rimsiz 
jamiyat bo'lar edi,