O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogik universiteti jahon sivilizatsiya tarixi (Metodik qo’llanma) (To’ldirilgan 2-nashr) история мировой цивилизации

Tiauanako sivilizatsiyasi
shakllandi, uning gullab-yashnashi arxeologlar 
klassik davr
deb ataydigan uzoq 
davrga cho'zilib ketdi. U eramizning 3 asridan 8 asrigacha davom etdi. Tiauanako 
ma’daniyatinmg 
tarqalishi markazi 
Boliviya 
yassi tog’ligida 
Titikaka 
ko'li yaqinida 
edi.
Metallni qayta ishlash (oltin, kumush, mis, jez) keng tarqaldi. Amerika temimi 
bilmas edi. Shuning uchun bu yerda “oltin jez asri 
ikkinchi emas,
tarixiy
sivilizatsiyalarning uchinchi о 'rami
uchun xosdir.
- 57 ~

---

Amerika kontinentida bu davrda qator imperiyalar mayjud edi. 
Ularning ichida
Inklar imperiyasi
eng qudratli edi, yuksalishga XIII asrda asos qo'yildi. Inklar 
imperiyasi hududi 900 ming. km kv tashkil qilar edi, u Tinch okeani bo’ylab, 4800 
km ga cho'zilib ketgan edi. Mamlakatda Pachakuteka hukmronligi davrida ijtimoiy- 
iqtisodiy islohotlar o'tkazilgan edi, bu fransuz tarixchisi 
L. Bodinning 
“Inklaming 
sotsialistik imperiyasi” to'g’risida gapirishga asos bo’ldi.
Ilk jamiyatida mehnat qilish barcha aholi uchun majburiy edi. Aslzodalar va Oliy 
inka ham jismoniy mehnat qilishga majbur edilar. Barcha aholi tirikchilik uchun 
vosita va yerga ega edilar. Davlat va kohinlaming ehtiyojini qondirish uchun barcha 
o'z oilaviy yer ulushiga ishlov bergandan keyin Ilk 
(davlat)ga va quyoshga 
(ibodatxonalar) tegishli yerlarga birgalikda ishlov berishga majbur edilar. Shunday 
qilib yerlardan olingan mahsulotning bir qismi sug’urta jamg’armalarini yaratishga va 
beva, yetimlar, keksalar va nogironlami ta’minotiga ajratilar edi. Hunarmandlar 
tayyorlangan mehnat qurollari va qurol-aslaha davlat omborlarida saqlanar edi. Yer 
va chorva uch qismga bo'lingan: biri - oilani, boshqasi - Inka uchun, uchinchisi - 
Quyosh ehtiyojlari uchun. Ayirboshlash natural holda edi. Barcha oila boshliqlari 
quyi va o'rta darajadagi boshqaruv jarayoniga ishtirok etar edilar, oliy hokimiyat 
inkaga tegishli bo'lib, merois bo'lib o'tar edi. Davlat hokimiyatining bir qancha 
imtiyozlarga ega bo'lgan zodagonlar vakillari boshqarar edi. Lekin aholining barcha 
tabaqalari ham huquq va erkinliklardan foydalanmas edilar.
Inklar davlatida yuqori mehnat unumdorligiga erishilgan edi, uning natijasida 
barcha aholining turmush farovonligini nisbatan qo' llab-quwatlash imkoniyatini 
berdi va yana katta shaharlami, minglab km.ga cho’zilgan yo'llami qurilish, jarliklar 
ustida osma ko'priklar, 750 km.gacha uzunlikdagi kanallar bunyod qilishga, yuksak 
madaniyatga erishildi.
Amerikaning o'ziga xos lokal sivilizatsiyalri o'zining baicha texnik va madaniy 
yutuqlari bilan XV asming oxiri XIV asrda Yevropalik kolonizatorlar tomonidan 
vahshiylarcha yo'q qilinidi. Lokal sivilizatsiyalaming ajralgan rivojlanish bo'lgan 
ulkan tarixiy eksperiment vaqtincha uzildi.