O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta ta’lim Vazirligi Farg’ona Davlat Universiteti Po’latova Shahnoza Mavzu: Musiqada klassizm oqimi Mutaxassislik: Musiqa ta’limi Kurs ishi Ilmiy rahbar

Simfoniya №103

I. Gaydnning 103 – raqam ostidagi mi bemolg’ major tonalligida yozilgan simfoniyasi uning eng mashhur asarlaridan biridir. Bu simfoniya o’n ikki "London simfoniyalari"dan biri bo’lib, Angliyada ijro etish uchun yozilgan edi. Simfoniya litavralarning mi-bemolg’ tovushini tremolo uslubida chalishi bilan boshlanadi. Shuning uchun bu asar "litavralar tremolosi bilan" degan nom oldi. Shuni aytish kerakki Gaydnning boshqa bahzi simfoniyalariga ham tinglovchilar musiqaning tasviriy xususiyatiga qarab nom berganlar. Masalan, kompozitorning "Bolalar simfoniyasi", "Ayiq", "Soat", "Harbiy simfoniya", "Xayrlashuv simfoniyasi" kabi nomlarga ega bo’lgan mashhur simfoniyalari bor.

103 simfoniya musiqasi yorqin, hayotga muhabbat ruhi bilan sug’orilgan. Uning kuylari nemis, avstriya va xorvat xalqlari kuylariga juda yaqin. Simfoniya to’rt qismdan iborat. Birinchi qism - Allegro kon spirito. Bu qism sonata shaklida yozilgan. Musiqa bu qismda tez surhatda bo’lgani uchun shakl sonata allegrosi deb ham ataladi. Aytib o’tilganidek simfoniya momoqaldiroq tovushini eslatuvchi litavralar tremolosi bilan boshlanadi. Keyin sirli xarakterdagi kirish temasi ijro etiladi. Bosh tema bayram kayfiyatida. Raqs xarakteridagi bu temani avval torli-kamonli sozlar, keyin esa butun orkestr ijro etadi. Yordamchi tema nihoyatda engil, jozibali xarakterda bulib, u ham raqsga, vals raqsiga uxshaydi. Shu ikki tema sonata allegrosi shaklining birinchi bo’limi – ekspoziciyani tashkil qiladi. Ikkinchi bo’lim – rivojlov bo’limida kirish mavzusi va ekspoziciya bo’limining ikki mavzusi qayta ishlanadi va rivojlantiriladi. Bu mavazularning tonalligi ritmi o’zgartirilgan. Bu bo’limda ularni boshqa cholg’u sozlari ijro etadi. Qoida bo’yicha uchinchi bo’lim – repriza bo’limida ekspoziciya bo’limi takrorlangan. Kompozitor hamma mavzularni kirish mavzusi, bosh va yordamchi mavzularni asosiy tonallik bo’lgan mi bemol majorda takrorlangan. Shuning uchun mavzular o’rtasidagi farq ancha kamaygan.
Simfoniyaning ikkinchi qismi - Andante. Bu qism variaciya shaklida yozilgan. Variaciya shunday shaklki, unda musiqiy tema, mavzu beriladi va u keyin bir necha marta o’zgartirib (variaciyalanib) takrorlanadi.Bu qismda Gaydn ikkita tema yozgan, ular xorvat xalq qo’shiqlaridan olingan. Shuning uchun bu shaklni qo’sh variaciyalar deb ataydilar.
Uchinchi qism - Menuet. Bu qism musiqasi engil, jozibali raqsni ifodalaydi. Menuetning ikkinchi bo’limi trio deb ataladi. Trio bo’limi ham juda yumshoq, engil tarzda ijro etiladi.
Simfoniyaning oxirgi, to’rtinchi qismi - final. Bu qism musiqasi ham birinchi qismniki kabi sho’x, tantanali, raqs xarakterida. Kompozitor xorvat xalq ko’shig’iga yaqin bo’lgan musiqiy mavzuni asos qilib olgan. Bu mavzuni torli-kamonli sozlar ijro etadi. Ularni valtorna sozlari ijrosi kuvvatlab turadi.
Gaydnning 103-simfoniyasi shu tarzda yozilgan. Musiqaning tantanali bayram xarakteri asarning to’rt qismini birlashtirib turadi. Musiqaning asosini xalq kuylariga o’xshab ketadigan raqs xarakteridagi kuylar tashkil qiladi.