O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsusta`lim vazirligi

Voltmetrni qiyoslash va kalibrlashdan o’tkazish
O'lchash vositasining metrologik tavsiflarini aniqlash va tasdiqlash ularni qiyoslash orqali amalga oshiriladi.Davlat tekshiruvi va nazorati soqasida foydalaniladigan, qiyoslanishi lozim bo'lgan O'Vning ro'yhati j Agentligi tomonidan tasdiqlanadi.O'V ni Davlat qiyoslashini davlat metrologik hizmati idoralari o'tkazadi, lekin O'V ni qiyoslash huquqi yuridik shahslarning akkreditlangan metrologik hizmatlariga qam topshirilishi mumkin.Boshqa davlatlarda bajarilgan O'V ni qiyoslash natijalari halqaro shartnomalar va bitimlar asosida tan olinadi. Ekspluatatsiyada turgan, ishlab chiqarilgan, ta'minlangan va import bo'yicha sotib olinadigan O'V ni qiyoslashni tashkil qilish ka o'tkazish bo'yicha asosiy nizomlar O’z DSt 8.003:2005 "O'z O'DT.O'lchash vositalarini qiyoslash. Asosiy nizomlar" da bayon etilgan.Ekspluatatsiyada turgan, ishlab chiqarilgan, ta'mirlangan va import bo'yicha sotib olinadigan barcha O'V davlat qiyoslashidan o'tishi lozim.O'V birlamchi, davriy, navbatdan tashqari, inspekcion va ekspert qiyoslashdan o'tkaziladi.Ishlab chiqarishdan yoki ta'mirlashdan chiqqan va import bo'yicha keltiriladigan O'V birlamchi qiyoslashdan o'tkaziladi. O'V ning har bir nusxasi birlamchi qiyoslashdan o'tkaziladi. Analogli elektron voltmetrlar. O’zgarmas tok kuchlanish voltmetrining blok sxemasi rasmda ifodalangan. Unga kuchlanishni bo’luvchi qurilma orqali voltmetrning o’lchash chegarasi o’rnatiladi. O’zgarmas tok kuchaytirgich orqali kuchaytirilgan kuchlanish analogli indikatorga uzatiladi. Kuchlanishni bo’luvchi qurilmaning dastagi elektron voltmetrning old qismiga joylashtirilgan bo’lib, u kirishiga berilayotgan kuchlanishning qiymatini boshqaradi, shu yo’l bilan elektron voltmetrning o’lchash chegarasini orttirish yoki kamaytirish mumkin sezilmaydi.



O'V yalpi ishlab chiqarilganda tanlab qiyoslash ruxsat etiladi. Tanlab birlamchi qiyoslash qoidalari, o'tkazish tartibi bu O'V ni qiyoslash metodikasida ko'rsatiladi.Ekspluatatsiyada turgan yoki operativ saqlanayotgan O'V qiyoslashlararo oraliq vaqtlardan keyin davriy qiyoslashdan o'tkaziladi. Davriy qiyoslash vaqti o'lchash vositasining bu davr ichida yaroqliligini ta'minlashni hisobga olgan holda aniqlanadi va belgilanadi. Davriy qiyoslashlar o'rtasidagi vaqt:Davlat qiyoslashiga taqdim etilgan o'lchash vositasiga davlat metrologik xizmati idoralari tomonidan belgilanadi.Davlat davriy qiyoslashi namunaviy va ishchi O'V ni qiyoslash grafiklari (shartnomalari) da belgilangan kalendar muddatlarda o'tkaziladi. Ekspluatatsiyada turgan va saqlanayottan O'V uchun navbatdan tashqari qiyoslash quyidagi qollarda o'tkaziladi: - qiyoslashlararo davrning yarim vaqti o'tgandan keyin o'lchash vositasidan butlovchi sifatida foydalanilganda; - qiyoslash tamg’asi, plombasi, shikastlanganda yoki O'V ning birlamchi yoki davriy qiyoslashdan o'tganligini tasdiqlovchi hujjatlar yo'qolganda; - agar qiyoslash tamg’asining yoki o'lchash vositasining qo'llanishga yaroqliligini tasdiqlovchi hujjatning amal qilinish muddati tugagan bo'lsa, saqlashdan olinib ekspluatatsiyaga kiritishda; - qiyoslashlararo vaqt ichida haridga chiqarilmagan O'V ni tayyorlovchi korxona iste'molchiga etkazib berishda. Davlat qiyoslashidan majburiy ravishda o'tkaziladigan vositalar: davlat metrologik xizmatlarining va tadbirkorlik sub'ektlarining namunaviy o'lchash vositalari; o'zining bevosita vazifasiga muvofiq namunaviy O'V sifatida yoki tayyorlashga buyurtnoma shartlari bo'yicha ishlab chiqarilgan O'V; nurlanishni ionlovchi va tarkibida nurlanishni ionlovchi manba bor bo'lgan O'V;milliy va xalqaro sport rekordlarini qayd qilish bilan bog’liq o'lchash vositalari; davlat arbitraj idoralarn tomonidan ekspertiza o'tkazishda, shuningdek bojhona tekshiruvida o'lchashlar uchun qo'llaniladigan O'V o'lchash uchun ishchi O'V sifatida qo'llaniladigan, o'lchash natijalari: Sog’liqni saqlash; mehnat havfsizligini ta'minlash;barcha turdagi transportning harakat xavfsizligini ta'minlash;ishlab chiqarish va texnologik jarayonlarning xavfsizligini ta'minlash;aloqa tizimlarini ta'minlash; xo'jaliklararo o'zaro hisoblashlar; savdoning barcha turlari; axoliga pulli xizmatlarning barcha turlari uchun qo'llaniladigan O'V. O'lchash vositalarini kalibrlash.Davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati doirasidan tashqarida qo'llaniladigan O'V ekspluatatsiya jarayonida davriy kalibrlashga tortiladi. O'Vni birlamchi kalibrlashga ishlab chiqarishda va ta'mirlashda turi tasdiqlanmaydigan O'V tortiladi. O'V kalibrlash yuridik shaxslar metrologiya xizmatlarning kalibrlash laboratoriyasi tomonidan amalga oshiriladi. O'V ni kalibrlash – O'lchash vositalarining haqiqiy metrologik tafsilotlari (xarakteristikalari) ni aniqlash va tasdiqlash maqsadida, belgilangan sharoitlarda bajariladigan amallar majmui.Kalibrlash tizimi – Davlat metrologik tekshiruvi va nazorati qo'llanilmaydigan sohada o'lchashlar birliligini ta'minlashga yo'naltirilgan faoliyat va kalibrlash ishlarini bajaruvchi va kalibrlash ishlarini tashkillashtirish va o'tkazishga o'rnatilgan talablar asosida harakat qiluvchi sub'ektlar majmui. Kalibrlash to‘g’risidagi sertifikat – O'lchash vositalarining kalibrlanganligini va uning natijalarini tasdiqlovchi hujjat. Bu hujjat kalibrlashni bajargan tashkilot tomonidan beriladi.Kalibrlash belgisi – Kalibrlash natijalarining ijobiy ekanligini tasdiqlash maqsadida o'lchash vositasiga va (yoki) ularning ekspluatatsion hujjatlariga bosiladigan tamg’a. Ko'p tarmoqli qurilmalar o'lchovning barcha raqamli belgilariga faqat bitta o'lchov oralig'ida ishonish mumkin, qolgan diapazonlarda o'lchovning ikki belgisida tekshirishni amalga oshirish kifoya: o'lchovning normal qiymatiga mos keladigan raqamli belgida va maksimal xato to'liq tekshiriladigan o'lchov oralig'ida olingan raqamli belgida. namuna sifatida ishlatiladigan nogi-bandli qurilmalar ishlatiladigan o'lchov diapazonlaridagi o'lchovlarning barcha raqamli belgilariga tayanadi. Boshqa intervallarda ular yuqorida aytib o'tilganidek, o'lchovning ikki belgisida ishonadilar Bir nechta o'lchamdagi qurilmalar yoki bir nechta qiymatlarni o'lchaydigan qurilmalar har bir o'lchov bo'yicha va har bir o'lchov bo'yicha alohida-alohida tekshirilishi kerak.Ikki tomonlama o'lchovli qurilmalar o'lchovning chap va o'ng qismlarida joylashgan barcha raqamli belgilarga tayanadi. Ishchi panel asboblari asboblarning metrologik xususiyatlariga ta'sir qilmaydigan elektrokimyoviy elementlardan foydalangan holda qalqon yoki paneldan demontaj qilinmasdan tekshirilishi mumkin. Agar o'lchash vositalarini tekshirishni boshlashdan oldin normal foydalanish sharoitlaridan farq qiladigan sharoitlarda bo'lsa, tekshirish muayyan qurilma uchun texnik hujjatlarda belgilangan vaqt davomida normal sharoitlarda ularni ushlab turgandan so'ng boshlanishi kerak. Elektr kuch va izolyatsiya qarshilik tekshirish
K
alibrlash - EUROLAB Q Kalibrlash - bu bir qator o'lchovlardir . Ba'zi' QIDIRUV boshqariladigan boshqa test va o'lchash nazoratining aniqligini o'lchash va agar ular mavjud bo'lsa, ular tomonidan oldindan' belgilash standart yoki tizimni to'g'ri aniqlash bilan. Metrologiya - fan va texnikan bu fan va texnikani t'iy nazar o'lchovga sifatli barcha qo' tekshiruvgan va nazariy masalalarni o'z paydo bo'lgan o'lchash fani va uning noaniqligidan qat'i nazar. Ishlab chiqarish ishlab chiqarishning muvaffaqiyati nozik o'lchovlar bilan zarur nazorat va sinovlar bilan ishlab chiqarish ishlab chiqarishni ishlab chiqarish va sotishga asoslanadi. Tibbiyot, inson topgan uchun juda muhim ega bo'lgan aniq tashxis qo'yilgan va ishonchli tahlillar mavjud. Laboratuarlarda sinov, o'lchash va tahlil qilishda qo'yilgan har qanday sifat va materiallarning to'g'ri, aniq va ishonchli talab berishi sharti bilan xizmat sifatini, ishlab chiqarishni va ishonchliligini qiladi. Muxtasar qilib turlari bilan, o'lchovlarning barcha turlari, ya'ni fizik, yoki qanday biologik, hayot sifatiga ta'sir qiladi. Turkiyada birinchi marta kalibrlash bo'yicha fizibilite ishi TÜBİTAK tomonidan 1981 da |||.Kalibrlash - EUROLAB Q QIDIRUV o'tkazildi. 1988 da laboratoriyalar Turk standartlari instituti tashkil etilgan bo'lib , kalibrlash xizmatlari boshlandi . Ush tadkikotlar ishlab chiqarishda turli tortish va nazorat ishlab chiqarish xavfsizlik standartlari bo'yicha tavsiya etilgan usulda eksportga topshirildi . Qisqacha SI deb ta'riflangan xalqaro birlik tizimi yoki xalqaro o'lchov tizimi 1960dagi og'irliklar va o'lchovlar bo'yicha bosh konferentsiyada qabul qilish . Ush sistem texnologiya va ilm - fan topish uchun taklif qilingan. Shunday qilib, butun dunyoda texnik aloqa butunligi ta'minlanadi. Masalan, o'lchov natijalari o'lchovlari ( kg ), mass o'lchovlarida kilogramlar ( kg ), vaqt o'lchovlarida soniyalar ( s ), amperlar ( A ) ning elektr oqim o'lchovlari , Kelvin ( K ) termodinamik harorat o' lchovlari, Candela (CD) ning nur zichligi o'lchovlari va miqdori o'lchovlari molekula (mol). Boshqa o'lchov birliklari ushbu 7 asosida aniqlandi . Kalibrlash - o'lchov vositasini boshqa asbob Kalilash - EUROLAB Q bilan solishtirish , laboratoriyada VaQIDIRUV undan yuqori darajada , loyihani hujjatlash . Natijalarning ishonchliligi uchun kalibrlash uchun asbobning aniqligi sozlang qilingan asbobning aniqligi bo'yicha kamida uch baravar aniqroq va aniq bo'lishi kerak . Kalibrlash ta'mirlashni bildirmaydi. Bu faqat sozlang qilingan transport vositasi noto'g'ri o'lchangan holda . Nosoz bo'lgan transport vositasi kerak bo'lganda ta'mirlansa, uni qayta sozlash kerak. Kalibrlash ishlari kalibrlash jarayoni emas. Noto'g'ri avtomobil o'rnatilgach, yana so'zlang. Kalibrlash ishlari bilan barcha o'lchovlarning aniqligi ta'minlanadi , mahsulot sifati darajasiga ko'tariladi , ishlab chiqarish vaqtida yuz berishi mumkin bo'lgan farqlar paydo bo'lishi va mahsulot ishlab chiqaruvchi kompaniya mahsulotlari bilan mos keim uchun ilqish. Shu bilan birga, kompaniyalar ilg'or texnologiyalarga moslashadi va yordamchilaridan ustunlikka erishadilar. shunday, xalqaro standartlarga mos keladi. Tez, yuqori sifatli va ishonchli kalibrlash ishlariyuqori laboratoriyalarda amalga oshirish.Ushbu korxona tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotlar va standartlar. Kalibrlash ishlari asosida amaliy ishlar olib boriladi.
o’lchash xatoligi 0,1% ni, elektron analogli voltmetrlarning o’lchash xatoligi 1–5% ni, raqamli o’lchov voltmetrlarining o’lchash xatoligi esa 0,001 % ni tashkil qiladi.Hozirgi kunda raqamli voltmetrlarda mikrosxemalar ishlatilganligi, ularning massasi, hajmi juda kichik, asbobning o’lchash ishonchligi yuqori bo’lganligi sababli raqamli o’lchov asboblari juda ko’p qo’llanilmoqda.