O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus vazirligi ’ samarqand davlat universeteti

I = I_reja+ γY

bu yerda: I_reja – rejalashtirilgan investitsiyalar; Y – YaIM (daromad) hajmi.

Δ I It –I t-1

γ = ------ = ------------
Δ Y Yt - Yt-1
Akseletator modelini hisobga olib, investitsiya funksiyasini quyidagicha yozish mumkin:
78

I = e - dR + γY

YaIM hajmi oshishi korxonalar foydasining ko’payishiga olib keladi. Korxona foydasi investitsiyalarning manbai ekanligini hisobga olsak, bu holatda investitsiya xarajatlari oshadi. YaIM hajmi pasayib ketganda esa, ya‘ni iqtisodiy faollik pasayishi sharoitida bo’sh turgan quvvatlar mavjudligi tufayli, investitsiya xarajatlari pasayib ketadi. Ammo YaMMning davriy tebranishlari, innovatsiyalarni doim ham bir tekisda bo’lmasligi, uskunalarni uzoq muddat xizmat qilishi, iqtisodiy kutishdagi xavflar tufayli investitsiyalar hajmi barqaror bo’lmaydi.
Daromad o’zgarishining investitsiya hajmining o’zgarishiga bog’liqligini aniqlash uchun indikator sifatida investitsiya multiplikatori

13. 
    ishlatiladi. Multiplikator (multiplikator, koeffitsient) atamasi iqtisodiy nazariyaga 1931 yilda ingliz iqtisodchisi R.Kan tomonidan kiritilgan. U investitsiyalarning ko’payishi bilan milliy mahsulot yoki daromadning o’sish hajmini ko’rsatadi. Quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi:
    

ΔYaMM M = 100

Δ I
bu yerda: ΔYaMM - YaMM hajmining o’zgarishi; ΔI - investitsiyalar hajmining o’zgarishi.
Multiplikator samarasi shundaki, investitsiyalarning ko’payishi investitsiyalarning dastlabki o’sishidan kattaroq hajmga milliy mahsulot yoki daromadning o’sishiga olib keladi.

O’z-o’zini tekshirish va muhokama uchun savollar

1. 
   "Avtonom iste'mol" nima?
   
2. 
   Iste‘mol va jamg’arish grafiklaririni izohlang.
   
3. 
   Iste'molga o’rtacha va chekka moyillik qanday aniqlanadi?
   
4. 
   Jamg’arishga o’rtacha va chekka moyillikni qanday tushunasiz?
   
5. 
   "Yalpi" va "sof investitsiya" tushunchalarining mohiyatini tushuntiring. Haqiqiy investitsiyalar qanday ifodalanadi?
   
6. 
   Qaysi mablag’larni investitsiya tarkibiga kiritamiz?
   

79