Ma’lumotlar bazasining turlari. Har bir ma’lumotlar bazasi ma’lum bir ma’lumot to’plamini saqlaydi va ma’lum maqsadda foydalaniladi. Yillar o’tishi bilan, ma’lumotlar bazalaridan texnologiya va innovatsion foydalanish rivojlanib borgan sari ma’lumotlar bazalarini tasniflashda turli xil usullar qo’llanilmoqda.
Masalan, ma’lumotlar bazalari qo’llab-quvvatlanadigan foydalanuvchilar soni, ma’lumotlar joylashgan joyda, saqlanadigan ma’lumotlar turi, ma’lumotlardan maqsadli foydalanish va ma’lumotlar tuzilish darajasi bo’yicha tasniflanishi mumkin.
Foydalanuvchilar soni ma’lumotlar bazasi bitta foydalanuvchi yoki ko’p foydalanuvchi sifatida tasniflanganligini aniqlaydi. Bitta foydalanuvchi ma’lumotlar bazasi bir vaqtning o’zida faqat bitta foydalanuvchini qo’llabquvvatlaydi.
Boshqacha aytganda, agar A foydalanuvchisi ma’lumotlar bazasidan foydalansa, B va C foydalanuvchilari A foydalanuvchisini kutib turishlari kerak. Bunga javoban, ko’p foydalanuvchi ma’lumotlar bazasi bir vaqtning o’zida bir nechta foydalanuvchilarni qo’llab-quvvatlaydi. Ko’p foydalanuvchi ma’lumotlar bazasi nisbatan kam miqdordagi foydalanuvchilarni (odatda 50 dan kam) qo’llabquvvatlasa,
tashkilotning ishchi guruhi ma’lumotlar bazasi deb ataladi.
Ma’lumotlar bazasi butun tashkilot tomonidan ishlatilganda va ko’plab bo’limlarda (50 dan ortiq, odatda yuzlab) foydalanuvchilarni qo’llab-quvvatlasa, ma’lumotlar bazasi korxona bazasi deb nomlanadi.
Joylashuv ma’lumotlar bazasini tasniflash uchun ham ishlatilishi mumkin. Masalan, bitta saytda joylashgan ma’lumotlarni qo’llab-quvvatlaydigan ma’lumotlar bazasi markazlashtirilgan ma’lumotlar bazasi deb ataladi. Bir nechta turli saytlarda tarqatilgan ma’lumotni qo’llab-quvvatlaydigan ma’lumotlar bazasi taqsimlangan ma’lumotlar bazasi deb ataladi.
Markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan (tarqatilgan) ma’lumotlar bazasi ma’lumotlar bazasini amalga oshirish va boshqarish uchun aniq belgilangan infratuzilma (apparat, operatsion tizimlar, tarmoq texnologiyalari va boshqalar)ni talab qiladi. Odatda, infratuzilmaga ma’lumotlar bazasini yaratadigan va
ishlaydigan tashkilot egalik qiladi va xizmat qiladi. Ammo so’nggi yillarda bulutli ma’lumotlar bazalaridan foydalanish tobora ommalashib bormoqda. Bulutli ma’lumotlar bazasi - bu Microsoft Azure yoki Amazon AWS kabi bulutli ma’lumotlar xizmatlaridan foydalanib yaratilgan va saqlanadigan ma’lumotlar bazasi. Uchinchi tomon yetkazib beruvchilari tomonidan taqdim etiladigan ushbu xizmatlar ma’lumotlar bazasi uchun ishlashning aniq choralarini (ma’lumotlarni saqlash hajmi, talab qilinadigan o’tkazuvchanlik va mavjudlik) ta’minlaydi, lekin uni amalga oshirish uchun asosiy infratuzilmani ko’rsatishi shart emas.
Ba’zi bir kontekstlarda ma’lumotlar bazalarini tasniflashning mashhur usuli ularda saqlanadigan ma’lumotlar turiga qarab belgilanadi. Ushbu mezondan foydalangan holda ma’lumotlar bazalari ikki toifaga guruhlanadi: umumiy maqsadlar va aniq bir sohaga asoslangan ma’lumotlar bazalari. Umumiy maqsadga asoslangan ma’lumotlar bazalarida bir nechta fanlarda ishlatiladigan turli xil ma’lumotlar mavjud - masalan, umumiy demografik ma’lumotlarni o’z ichiga olgan ro’yxatga olish ma’lumotlar bazasi va LexisNexis va ProQuest ma’lumotlar bazalari, turli mavzularda gazeta, jurnal va jurnal maqolalarini o’z ichiga olgan. Aniq bir maqsadga asoslangan ma’lumotlar bazalarida muayyan fan sohalariga yo’naltirilgan ma’lumotlar mavjud.
SQL “mexanizmi”. SQL mexanizmi barcha foydalanuvchilardan yashirin
bo’lib, barcha so’rovlarni yoki ma’lumotlarga bo’lgan talablarni bajaradi. Yodda tutingki, SQL mexanizmi MBBT dasturining bir qismi.
Foydalanuvchi jadval tuzilmalarini yaratishi va ma’lumotlarga kirish va jadvallarga texnik xizmat ko’rsatish uchun SQLdan foydalanadi. SQL mexanizmi foydalanuvchilarning barcha so’rovlarini - asosan “sahna ortida” va foydalanuvchidan xabarsiz ko’rib chiqadi. Shunday qilib, SQL deklarativ til bo’lib, nima qilish kerakligini aytadi, ammo qanday bajarilishini emas.
Bunday holda, SQL vakili ma'lumotlarni o'chirish yoki o'zgartirish to'g'risidagi so'rovni shakllantiradi va uni bajarish algoritmi to'liq ma'lum bir MBBTga tegishlidir. Agar bir xil natijani turli xil so'rovlar yordamida olish
mumkin bo'lsa-da, dasturchi MBBTga kamroq yuk keltiradigan natijani tanlash yaxshidir. Dasturchi uchun ma'lumotlar bazasi qanday ishlashi haqida tasavvurga ega bo'lish maqsadga muvofiqdir.
SQL ma'lumotlar bazasini boshqaruvchi vositadir. Bunday holda, asosiy operatsiyalar jadvallar yaratish, jadvallarga eslatmalar qo'shish, yozuvlarni o'zgartirish va o'chirish, jadvallardan yozuvlarni tanlash, jadvallarning tuzilishini o'zgartirish kabilar bo’ladi.
SQL tilining o'zi operatorlar, iboralar va hisoblangan funktsiyalardan iborat. Odatda operatorlar tomonidan ishlatiladigan zaрiralangan so'zlar odatda katta harflar bilan yoziladi. Ularni kichik harflar bilan emas, balki katta harf bilan yozish xatoga olib kelmaydi.
Operatorlar quyidagi guruhlarga bo'lingan:
Ma'lumotni aniqlash operatorlari (Data Definition Language, DDL) iboralari:
CREATE ma'lumotlar bazasi obyekti yaratadi (ma'lumotlar bazasi, jadval,
ko'rinish, foydalanuvchi va boshqalar).
ALTER obyektni o'zgartiradi DROP obyektni olib tashlaydi
Ma'lumotlar manipulyatsiyasi tili (Data Manipulation Language, DML) operatorlari
SELECT belgilangan shartlarga javob beradigan ma'lumotlarni tanlaydi INSERT yangi ma'lumotlar qo'shadi
UPDATE mavjud ma'lumotlarni tahrirlaydi DELETE ma'lumotlarni yo'q qiladi
Ma'lumotni boshqarish tili (Data Control Language, DCL) operatorlari
GRANT foydalanuvchi yoki guruhga obyektda muayyan operatsiyalarni bajarishga ruxsat beradi
REVOKE avval berilgan ruxsatlarni bekor qiladi DENY ruxsatdan ustun bo'lgan taqiqni belgilaydi
O‘tkazmalarni boshqarish tili (Transaction Control Language, TCL)
COMMIT tranzaktsiyani qo'llaydi
ROLLBACK joriy operatsiya doirasida qilingan barcha o'zgarishlarni qaytaradi
SAVEPOINT tranzaktsiyani kichik qismlarga ajratadi
SQL standartlari turli xil ma'lumotlar bazalari o'rtasida ma'lumotlar bazalarini ko'chirish imkoniyatini beradi. Turli ma'lumotlar bazalari o'zlarining SQL sintaksisidan foydalanadilar. Masalan, SQLite bir qator ma'lumotlar turlarini tushunmaydi.
Turli xil ma'lumotlar bazalarida SQLni "protsessual" qilish uchun o'z kengaytmalari mavjud. Ular saqlanadigan protseduralar va protsessual qo'shimchalar tillari. Masalan, Oracle ma'lumotlar bazasida PL/SQL, PostgreSQL PL/pgSQLdan foydalanadi.
Dialektlarning mavjudligiga qaramay, faqat DDL va DML-ni o'z ichiga olgan so'rovlar odatda turli xil ma'lumotlar bazalari o'rtasida ko'chiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |