O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus

Nerrv  sistemasi  gigiyenasi O’quvchi organizmining  funksional faoliyati
buzilishiga  yo’l qo’ymaslik uchuno’qituvchilar bilan  shifokorlar  birgalikda ish
kuni, haftasi  vf o’quv  yili choraklarida aqliy va jismoniy faoliyatning almashinif
turishini  to’g’ri yo’lga qo’yishlari kerak. Bir turli faoliyat boshqa turli faoliyat
bilan almashtirilib turilganda, ishlayotgan hujayralar  dam oladi. Aqliy mehnat
qilganda   bo’yin va gavda muskullari,,  xat yozganda esa yuqorigi kamar  va  qo’l
muskullari taranglashadi.
Oqituvchining o’quvchiga beradigan zo’riqish normasi uning  yoshiga,
sog’lig’i holatiga, idrok  qillish qobiliyatiga, nerv tipiga  va o’qitish sharoitiga
qarab aniqlanadi. Zo’riqish normasini asta-sekin  oshira borish va o’quvchilarni
aktiv oliy mehnatga jalfb qilish  kerak.  O’quvchiga  ortiqcha    zo’riqish berilsa,
uning miyasi charchab  qoladi, tez  yoki sekin charchash bolanning yoshiga,  aqliy
mehnat      turiga    va    qiziqishiga    bog’liq.  Bola  qancha  yosh    bo’lsa,  shuncha  tez
charchaydi.
Dars vaqtida muskul harakatlarining uzoq to’xtalib turishi  bolaning aqliy
mehnat qobiliyatini susaytiradi. Binobarin, bolaning diqqati  chalg’iydi,
muskullari bo’shasha boshlaydi. Bog’cha  yoshidagi bolalar  charchagannda
mudroq bosadi . Hadeb  bir xil turdagi aqliy faoliyat  bilan  shug’ullanganda
bolaning qiziqishi kamayadi va uxlab  qoladi.
Kichik maktab yoshidagi bolalarni  o’qitiishda dars  o’rtasida ularni
jismoniy  tarbiya  bilan shug’ullantirish aqliy qobiliyatning oshishiga yordam
beradi.  Toliqib  qolishning  oldini olishda  turlli xildagi  mehnat  bilan
shug’ullanib turish, aktiv  va  passiv  dam  olish  muhim ahamiyatga  ega.  Bola
zerikarli  ish  bilan shug’ullanishdan,  biir  yerda qimirlamay uzoq o’tirishdan
charchaydi.
Bunday  vaqtda u  yetarli dam olmasa, oorganizmi juda  charchab qoladi,
boshqacha  aytganda, toliqadi.
Haddan ortiq charchash  yoki toliqish  ishtahaning  pasayishiga, bosh
og’rig’iga, loqaydlikka, xotira  va  diqqatning susayishiga olib keladi. Odam qattiq
charchaganida  nerv  sistemasining  funksional  hollati o’zgaradi  va  tormozlanish
vujudga keladi. Aktiv dam olishda  toliqqan  nerv  hujayralarining qobiliyati tezda
asli holatiga kelib  qoladi.
Aqliy  mehnat  gigiyenasida kun  tartibini to’g’ri tashkil etish alohida
ahamiyatga ega. Kun tartibi  to’gri tuzilmaganda  o’quvchi asabiga ortiqcha  zo’r
keladi, ho  nevroz  paydo  bo’lishi  mumkin.  Shuning  uchun  ham aqliy
mehnatdan so’ng  jismoniy, mashqlar  bilan shug’ullanishkkerak. Afsuski,,
hozirgi kunda o’smirlar  aktiv  dam olish o’rniga passiv  dam oladigan, ya’ni ko’p
dars tayyorlaydigan,  teleko’rsatuvlarni  ko’p ko’radigan,  bir  yerda  harakatsiz
o’tiradigan yoki   yotib  dam oladigan  bolib qolgan. O’quvchilar  aqliy  jihatdan
toliqib qolmasligi uchun  aqliy  va  jismoniy  mexnat  bilan  me’yorida
shug’ullanishi, oilada, maktabda  siqilmasligi, to’gri ovqatlanishi  shart, bundan
tashqari,  kun tartibiga rioya qilishi, qiziqib  ishlashi, aktiv  dam  olishi, ko’proq
sof  havoda  bo’lishi muhimdir.

---

118