O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus

Yuqumli kasalliklar va ularni oldini olish
Organizmga kasallik tug'diruvchi mikroorganizmlarning kirish u yoki bu
kasallikni keltirib chiqaradi. Ba'zi odamlar ko'plab kasalliklarga beriluvchan,
ba'zilari beriluvchan bo'lmaydi. Masalan , qizilcha (skorlatika) 40-50%
bolalardagi-na kuzatiladi. Demak, odam organizmida kasalliklarga qarshi himoya
omillari, mexanizmi mavjud, deb xulosa chiqarish mumkin.
Nospesifik omillarga teri va shilliq qavat kirib, ular yot zarrachalarning
organizm ichak muhitiga o'tish yo'lidagi to'siq bo'lib xizmat qiladi. Bundan
tashqari qon tarkibidagi fagosit hujayralar ham kiritiladi, ular qondan tashqari
limfa tugunlari, so'lak bezlar, suyak iligida bo'ladi.
Ular umumiy himoya omillari bo'lib, u yoki bu kasallikni tug'diruvchi
mikroorganizmlarni aynan yo'qotish xususiyatiga ega bo'lmay, barchasigabir xil
ta'sir ko'rsatadi va mikroorganizmlar kam sonda bo'lganda samarali xizmat qiladi.
Infeksiyalarda asosiy vazifani spesifik ( maxsus) omillar bajarib, organizmda
u yoki bu kasallikka qarshi ishlab chiqarilgan tanachalar yordamida biror-bir
kasallikni to'ldiruvchi mikroorganizmlarga qarshi kurashadi. Bunday xususiyat

---

225
immunitet deb ataladi. Immunitetda organizm yot zarrachalardan himoyalanish
uchun kompleks reaksiya hosil qiladi. Immunitetda biro-bir kasallikka qarshi
himoya hosil qilinib, ikkinchisiga ta'sir qilmaydi. Masalan, chechakka nisbatan
hosil bo'lgan immunitet qizilchaga ta'sir qilmaydi.
Organizmning immun jarayoni organizmga kirgan yot zarracha (bakteriya,
moddalar)- antigen deyiladi, ular organizmga xos bo'lmay, turli himoya to'siqlarini
chetlab, yorib o'tib organizm ichki muhitiga kirib oladi.
Organizm ularga qarshi ko'rsatuvchi tanachalar- antitelalar ishlab chiqaradi.
Ba'zan o'z organizmdagi oqsillar ham antigen xususiyatga ega bo'lib qoldi.
Bu zararlangan molekulalarning organizmga xos bo'lmagan tizimida qayta
transformasiyasi natijasida bo'lishi mumkin. Bunday zarrchalar autoantigen, unga
qarshi tanachalar autoantitela deyiladi.
Autoantitelalar kuyganda, ba'zi qon kasalliklarda, revmatizmda hosil bo'lishi
mumkin.
Barcha oqsil, polisaxaridlar (ayrimlari) antigen xususiyatga ega. Antigenlar
soni yuz minglab hisoblanadi. Organizm ularga qarshi qonda maxsus tanacha, oqsil
tuzilishga ega bo'lgan-antitela ishlab chiqaradi, ular antigenlarni zararlantiradi .
Hozir antiyelalarning ximyaviy tuzulishi aniqlangan bo'lib,ular gamma-
globulin oqsilining shakilari hisoblanadi. Ular limfatik tugunlar,sulak bezlari,suyak
ko'migida va boshqa joylarda hosil bo'ladi va qonga tushadi, organizmda aylanib
yuradi.
Limfositlar va monositlar ayniqsa faol ravishda antitelarni ko'p ishlab
chiqaradi.
Antitelalar yot zarrachalarga turli xilda ta'sir ko'rsatadi. Ba'zilari
mikroorganizimlarni o'rab oladi, uchinchi xilari ularni buzib,eritib yuboradi.
Bunday antitelalar presipitin lar deyiladi. Bakteriyalar erituvchilar bakteriolizin,
toksin,ya'ni zaharni (ilon, hashorat,o'simlik ) neytrallashtiruvchi antitlalar
antitoksin deb ataladi. Immunitet gumoral va hujayra darajasida bo'ladi.
Hujayraviy immunitetda asosiy vazifani 2ta oq qon tanachalari-monositlar
(makrofaglar) va T-lifositlar. Ular yot zarrachalarni,yot ho'jayralarni parchalaydi.
Gumoral immunitetda antitela ishlab chiqaradigan V-limfositlar asosiy
vazifani amalga oshiradi.
Hozirgi immunolgiya tekshuruvlariga ko'ra «immun  javob» mexanizmi ko'p
bosqichlar bo'lib, asosan limfond to'qimalarda amalga oshiriladi. Organizimga
tushgan antigen o'zi tushgan joy yaqinidagi limfa tugunchalarida tutilib qoladi va
bu makrofaglar hosil bo'lishiga signal bo'lib xizmat qiladi. Limfa tugunning
ko'rinishidir. ikkinchi  usul-antitela (ziddi-zahar)hosil bo'lib, yot zarralarni
zararsizlantirishda birmuncha mukammal usul hisoblanadi.