O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus

O`tkir va surunkali kasalliklar haqida tushuncha
Inson organizmida uchraydigan ko'plab kasalliklarning kelib chiqishi
sabablaridan biri kasallik tarqatuvchi mikroblardir. Ular organizmga kirib olgach
infeksion jarayon boshlanadi. Bu jarayonning kuchayishiga atrof-muhit sharoiti
sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Infeksion jarayon kasallikning klinik belgilari rivojining
bo'lmasdan yoki aksincha yuqumli kasalikning kuchayishi bilan o'tishi mumkin.
Infeksion (yuqumli) kasaliklar odam organizmiga turli mikroorganizmlar
(bakteriyalar, viruslar, zamburug' sporalari, sodda hayvonlar) kirib olishi bilan
bog'liq. Ularning umumiy xususiyati kasal odamdan sog'lom odamga yuqishi
hisoblanadi. Kasallik tarqatuvchi manba kasal odam, sog'aya boshlagan bemor,
(hali ular mikroblarni tarqatayotgan bo'ladi) yoki sog'lom odam bo'lishi mumkin-
ular virus yoki bakteriya tashuvchi deyladi.
Yuqumli kasaliklar hayvonlar orqali yuqish mumkin (m-n: itlar quturishi,
qoramollar kuydirgini, kemiruvchilar o'lat, vabo, tulyarsmiyani, tashiydi).
Qo'zg'atuchilar bevosita aloqa bo'lganda ham o'tadi, m-n bemor foydalangan narsa,
suv, ovqat orqali, havo-tomchi orqali; yo'talganda, aksa urganda gapirganda tupuk
sachraganda (gripp, qizamiq, bo'g'ma), hasharotlar orqali(ensefalit, bezgak) va
boshqa yo'llar orqali yuqishi mumkin.

---

224
Ayniqsa, keyingi davrda OITS kasalligi keng tarqaldiki, bu juda xafli holatni
yuzaga keltirishi mumkin. OITS virusi 1981 yilda AQShda topilgan. Aslida bu
kasallik 1960 yillarda Afrikada paydo bo'lib, keyin boshqa mamlakatlarga
tarqalgan. OITS virusi qonga kirib olgach, insonda turli infeksiyalarga qarshi
kurashadigan T-limfositlari ichiga kiradi va uni halok qiladi. OITS virusi 80%
holda jinsiy aloqada, 15% qonda tozalanmagan igna orqali (narkomaniyada), 3%
qon orqali yuqmoqda.
1990 yilda OITSga 300 mingga yaqin odam chalingan, virus yuqqanlar 6
mlnga yetgan. 197dan ortiq mamlakatda qayd etilgan. O'zbekistolnda  20 dan ortiq
(1990yil 17ta)(4 tasi shu yerlik) holat qayd etilgan.
OITS ni davolashda qo'llaniladigan dori-darmon hali yaratilgani yo'q.
OITSga chalingan odam boshqa kasalliklarga beriluvchan bo'lib qoladi, shu
kasalliklardan holok bo'ladi.
Yuqumli kasalliklar o'ziga xos davrlarni o'tkazishga majbur bo'ladi. 1.
Yuqish vaqti-
yuqish og'iz bo'shlig'i shilliq qavati orqali(difteriya,
skarlatika,(qizilcha)), yuqori nafas yo'llari orqali (gripp), hashoratlar chaqishi
orqali (bezgak)), yuqish payti. 2. Yashirin (inubasion) davr- kasallikning dastlabki
belgilari paydo bo'lguncha bo'lgan davr. 3. Prodormol(dastlabki belgilar) davri. 4.
Kasallikning rivojlanishi davri- (ko'pincha harorat ko'tarilishi xarakterli). 5.
Belgilarning yo'qolib borish davri. 6. Puzamin davri.
Yuqumli kasalliklardan sog'aygan bola, o'smir va katta yoshli odamlarda
ko'pincha immunitet hosil bo'ladi.
Jismoniy sog'lom, uyg'un rivojlangan bolalar kasalliklarni yengil o'tkazadi.
Injiq, noziknihol bolalarda og'ir kechib turli asoratlar qoldirishi (yurak,
buyrak,jigar zararlanishi va boshqalar) mumkin. Jismoniy tarbiya va mehnat ta'limi
o'quvchilarga organizmidagi kasalliklarga qarshi kurasha olish qobilyatini
kuchaytiradi, gigiyena va uning qoidalariga rioya qilish ham bu sohada ancha
yordam beradi.