O’zbеkiston Rеspublikasi Oliy va o`rta maxsus

Transformatorning tuzilishi. Transformatorlar birinchi bo’lib rus olimlari P.Yablochkov (1847-1894) va I. Usaginlar (1855-1919) tomonidan yasalgan va amalda va amalda qollanilgan.
Birinchi chulg’amning uchlari E1 EYK li o’zgaruvchan tok manbayiga ulangan bo’lib, undan o’zgaruvchan I1 tok oqadi va transformator o’zgaradi o’zgaruvchan magnit oqimi Фni vujudga keltiradi. Bu oqimning o’zgarishi ikkinchi chulg’amda o’zaro induksiya EYK ni vujudga keltiradi.
Transformatorning koeffitsiyenti. Transformatorning ikkinchi chulg’amidagi EYK birinchisinikiga nisbatan necha marta ko’p (yoki kam) ekanligini ko’rsatuvchi N2\N1 O’ramlar sonining nisbatiga transformatsiya koeffitsiyenti deyiladi .
Zamonaviy transformatorlarda energiyani behuda sarfi 2 % atrofida bo’ladi. Bu energiyani chulg’amlardan issiqlik ajralishiga va o’zakda tok vujudga kelishiga sarflanadi.
Agar N2\N1<1 bo’lsa, pasaytiruvchi transformator bo’ladi va EYK pasaytirilib , tok kuchi ortiriladi . Bunday transformator yuqori kuchlanishli tokni qabul qilib, iste’molchini ta’minlash uchun ishlatiladi.
Transformatorning ishlatilishi. Biz ikki chulg’amli transformatorning ish prinsipini ko’rdik Umuman olganda, radiotexnikada turli kuchlanishlarni hosil qiluvchi 4-5 chulg’amli transformatorlar ham mavjud.
Bitta chulg’amdan iborat transformatorlarga avtotransformatorlar deyiladi. Bunda chulg’amning bir qismi ikkinchi chulg’am vazifasini o’taydi. Transformatorlar ish davomida qiziydi va shuning uchun ularning sovitish sistemalari bo’ladi. Sovitish sistemasi havo bilan ham, transformator yog’I bilan ham ishlashi mumkin.
Zamonaviy transformatorlarning quwati 10 w, EYK esa 750 kV gacha etadi. Bunday transformatorlar juda ulkan bo’lib, vazni yuzlab tonnani tashkil qiladi. Ularning FIK 99% gacha yetishi mumkin.
Magnit maydon energiyasi
Magnit maydon energiyasi. Elektr toki oqyotgan o’tkazgichning atrofida doimo magnit maydon mavjud bo’ladi. Bu magnit maydoni tok bilan birga paydo bo’ladi va birga yo’qoladi. Magnit maydoni ham, xuddi elektr maydoni kabi energiyaga ega.
Shuni takidlash lozimki, magnit maydinining energiyasi fazoda mujassamlashgan bo’ladi. Shuning uchun ham uni atrofidagi maydonni xarakterlovchi kattaliklarining funksiyalari sifatida qarash mumkin. Shu maqsadda xususiy hol – uzun solenoid ichidagi bir jinsli magnit maydonini ko’raylik.
Magnit maydonining hajmiy zichligi uchun topilgan ifoda elektr maydonining hajmiy zichligi uchun topilgan ifodaga juda o’xshash bo’lib, faqatgina elektr maydonni xarakterlovchi o’rnida magnit maydonni xarakterlovchi kattaliklar turibdi. Garchi bu ifodani bir jinsli maydon uchun topgan bo’lsakda , u bir jinsli bo’lmagan maydonlar uchun ham o’rinlidir.