O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus tálim vazirligi berdаq

5-chizma. Potensialni kompensatsion o`lchash asbobining tuzilishi:

1-akkumulyator;

2-o`zgaruvchan qarshilik;

3,4-sirg`anchiq tutashma;

5-potensiometr;

6- Vestonning normal elementi;

7, 9-kalit; 8-elektrolitik

bo`g`in; 10-galvanometr

bu yerda, k — mutanosiblik koeffitsienti. Tokni o`lchash uchun zanjirga sezgir galvanometr ulanadi. Kalit (9) zanjirni qisqa muddatga ulashda, ikki qutbli (C) kalit (7) esa zanjirga normal element (6) yoki bo`g`inni (8) ulashda ishlatiladi. AB potensiometr orqali uzluksiz o`tayotgan tok (I) A va B nuqtalar orasida kuchlanishning pasayishiga olib keladi.

Agar E qiymat E_x yoki E_s qiymatdan katta bo`lsa, kalit ulanganda elektronlar bo`g`in orqali o`ngdan chapga tomon harakatlanadi. Agar E qiymat E yoki E_s qiymatdan kichik boisa, elektronlarning harakat yo`nalishi o`zgaradi. Agar E_AC qiymat E_x yoki E qiymatga aniq teng boisa, zanjirdan tok o`tmaydi, galvanometr nolni ko`rsatadi, bu vaqtda tok faqat AB potensiometr orqali o`tadi.

Shunday qilib, har bir chiziqli kesimni o `lchab va normal elementning e.yu.k.ni bilgan holda E<sub>t</sub> ni topish mumkin. Veston elementi AB potensiometr shkalasining ko`rsatishini nazorat qilish uchun ishlatiladi. Buning uchun, avvalo, zanjirga Veston elementi ulanib, AC ning standart elementning potensialiga to`g`ri keladigan qismi olinadi. Sababi: zanjirdan tok o`tmasligi kerak. Galvanometrning ko`rsatishi nolga kelguncha AC_s tanlanadi. So`ngra C kalit (7) bo`g`inga ulanadi. R yordamida AB bo`ylab potensial shunday tanlanadiki, unda galvanometr nolni ko`rsatishi kerak. Tokka sozlangan potensiometrda AC va E<sub>s</sub> son jihatdan teng boiadi va, demak, keyingi tenglamaga ko`ra AC va E_x ham o`zaro teng boiadi. Batareya o`rnida normal elementni ishlatish ham mumkin, lekin bunda normal elementning potensiali o`zgaradi, ya`ni u uzluksiz kamayadi. Shuning uchun ham manba sifatida batareya (akkumulyator) ishlatish zarur. Potensiometr yordamida potensialni oichash galvanometrning sezgirligi va bo`g`in bilaii galvanometrning umumiy qarshiligiga bogiiq. Agar ushbu qarshilik 10³ Om boisa, sezuvchanligi 10⁶ A boigan galvanometr yordamida 10"⁶i0³=10^J V=\mV, sezuvchanligi 10⁷A boigan galvanometr yordamida esa 0,1 mV potensialni oichash mumkin. Analitik kimyoda potensialni bunday aniqlik bilan oichash talab etilmaydi. Shuning uchun ham, potensialni oichash uchun elektron kuchaytirgich, katta qarshilikka ega elektrodlar ishlatishga moijallangan pH-metrlar ishlatiladi.