O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus tálim vazirligi berdаq

Kislota-asosli titrlash. Erituvchi sifatida suv ishlatilsa, klslota-asosli titrlash quyidagi kimyoviy reaksiyalar bilan ifodalanishi mumkin:

Titrlashning oxirgi nuqtasini (t.o.n.) aniqlash uchun potensial qiymati eritmadagi vodorod ionlari aktivligining funksiyasi bo`lgan elektrodlar ishlatiladi. Agar kuchli kislotani ishqor eritmasi bilan titrlash jarayonida vodorod elektrodining potensialini kuzatsak, quyidagi elektr kimyoviy indikator reaksiyalar va potensiallarni keltirish mumkin:

Kuchli kislota yoki kuchli asoslarning aralashmasini suvli eritmalarda tabaqalab titrlash imkoniyati yo`q, chunki suv ularning kuchini tenglashtirish xususiyatiga ega. Biroq kuchli kislotani kuchsiz kislota ishtirokida ishqor eritmasi bilan titrlash, ayrim hollarda ular aralashmasini tabaqalab titrlash ham mumkin. Bunda yo`l qo`yiladigan xato kuchsiz kislotaning dissotsialanish konstantasiga {K<sub>HA</sub>) bog`liq bo`ladi. Shuning uchun ham kuchli kislotani berilgan xato bilan aniqlash uchun titrlash davomida pH ning o`zgarishini quyidagi tenglamalar yordamida kuzatish kerak.

Bu yerda, a_H. va (a_A. +a_x) —mos ravishda kuchli va kuchsiz kislota anionlarini titrlashning har bir nuqtasiga to`g`ri keladigan muvozanatdagi aktivliklari, a_HA — kuchsiz kislotaning dastlabki muvozanatdagi aktivligi a_x — titrlashning har bir nuqtasida ionlashish natijasida hosil bo`lgan HA ning muvozanatdagi aktivligi. Potensiometrik usul kuchsiz kislota va asoslarning aralashmasini yoki ko`pnegizli kislota yoki asoslarni K/K₂>10^-4bo`lganda.(K— tegishli dissotsiatsiyakonstantalari) ~ 1% xato bilan aniqlash imkonini beradi. Suvsiz yoki aralash erituvchilanvi ishlatib murakkab tarkibli kislota (yoki asoslar) aralashmalarini titrlash mumkin. Bunda suvsiz erituvchilarning quyidagi xossalaridan foydalaniladi: 1) kislota va asoslarning dissotsilanish darajasini o`zgartirish; 2) kislota va asoslarni ionlashgan holatdan ionlashmagan holatga va aksincha o`tkazish; 3) erigan moddaning kislota-asosli xossalarini o`zgartirish. Erigan moddaning kislota-asosli xossalariga erituvchi ta`sir ko`rsatadi. Uni aniqlash usullaridan biri yarimtitrlanish potensiali (E_U2) usuli hisoblanadi. Bu usul yordamida kislotalarning (asoslar) nisbiy kislotali (asosli) konstantalarini aniqlash mumkin:

Agar a_A=a_HA bo`lsa, ya`ni yarimtitrlanish nuqtasida K_a =a_H, yoki pK_a-pH (suvdagi eritmalarda) boladi. Kislotaning yarimtitrlanish nuqtasiga to`g`ri kelgan potensial E pK_a ning funksiyasi ekanligi ravshan, bu qiymat uning nisbiy kuchini ifodalaydi. Yarimtitrlanishning mutlaq potensial qiymatlari turli xil omillarga bogiiq bo`lganligi uchun kislotaning E qiymatini biror standart moddaning E<sub>m</sub> qiymatiga ko`ra o`lchaydilar. Bunday standartlar sifatida benzoat kislota va difenilguanidin qabul qilingan. Tekshiriladigan protolitning nisbiy potensial qiymati har ikkala protolit yarimtitrlanish potensiallari farqiga teng.

Bir protolitdan ikkinchisiga o`tganda bir xil birikmalar oilasida E<sub>l/2</sub>-f(pK<sub>a</sub>) bog`lanish to`g`ri chiziqli bo`lib, uning qiyaligi qancha katta bo`lsa, erituvchining tabaqalash xususiyati shuncha yuqori bo`ladi.