O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟limi vazirligi zaxiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti

Boshlang„ich ta‟lim,
ta‘lim tizimining asosiy bo‗g‗inini tashkil etib 
7 
yoshdan 15 yoshgacha 
bo‗lgan davrni o‗z ichiga olgan. 
7 yoshgacha bo‗lgan davrda bolalarni muntazam ravishda o‗qitmaganlar, balki 
zardushtiylik dinining ba‘zi qoidalaridan xabardor qilganlar xolos. Bu yoshgacha 
bolalarga hech qanday gunoh va Ahriman dog‗i tegmaydi deya hisoblashgan.
Yetti yoshga to‗lgan bolaga muqaddas belgilari mavjud maxsus kiyim-bosh
kiygizishgan. Yetti yoshda bolalar yomonni yaxshilikdan farqlay oladi degan 
xulosaga asosan, ularga ayrim ma‘suliyatlar yuklangan. 
Zardushtiylik ta‘limotida bolalarning ta‘lim-tarbiyasiga alohida e‘tibor 
berilganligining guvohi bo‗lamiz: «Ey Mazda! tarbiya qilguvchilaring uchun 
atalgan poyonsiz mehr muhabbatingni ato ayla. Sening o‗git pandlaring, hidoyat va 
ma‘rifating qaerda ?»
41
yoki, «Tarbiya hayotning eng muhim tayanchi bo‗lib 
hisoblanishi lozim.Har bir yoshni shunday tarbiyalash zarurki, u avvalo yaxshi 
xulq-odobni, yaxshi o‗qishni, so‗ngra esa yozishni o‗rganish bilan eng yuksak 
pog‗onaga ko‗tarilsin». 
Zardushtiylarning madrasa tipidagi o‗quv dargohlarida boshlang‗ich ta‘lim 
jarayonining yakuni sifatida 7 san‘at turini mukammal bilish va egallash e‘tirof 
etilgan. Bular :
1.
O‗qish 
2.
Yozuvni o‗rganish 
3.
Hisoblay olish. 
4.
Kamondan o‗q otish 
5.
Chavandozlik 
6.
Diniy ahkomlarni bajara olish 
7.
Qiroat va qo‗shiq aytish
Yozuv va hisoblashni o‗rganish ta‘limdagi eng quyi bo‗g‗in hisoblanib, 
notiqlik va xushsuxanlik boshlang‗ich ta‘limning oliy bosqichi sifatida namoyon 
bo‗lgan. Jamiyatda ham xattot va mirzalarning o‗rni notiqlarning darajasidan past 
41
«Авесто». Гоҳлар. Ясна. 51-ҳот.А.Маҳкам таржимаси.-Т.:Шарқ.2001.29-б

---

46 
bo‗lgan. Yozuv va hisobni mukammal bilganlar hunarmandlar toifasiga kiritilib, 
ta‘sirchan og‗zaki bayon usuliga ega bo‗lgan notiqlar esa jamiyatning eng yuqori 
toifasi hisoblangan kohin va din rahnamolari darajasigacha ko‗tarilganlar. 
Zardushtiylarda jismoniy va mehnatsevarlik tarbiyasidan nazarda tutilgan 
asosiy maqsad yoshlarni harbiy-jangavorlikka va mehnatsevarlikka tarbiyalash, 
ularni jismonan va mehnatga chiniqtirishdan iborat edi. O‗g‗il bolalarga kurash 
tushish, otga suvlik solish va uni egarlash, mol boqish hamda ularni urchitish va 
tug‗dirish, tuya-otlarni parvarishlash, ularni boshqara olish, yaylovlarda suruvlarni 
o‗tlatish, chorvani yirtqich hayvonlar va qaroqchilardan muhofaza qilish uchun 50 
dan ziyod harbiy qurolni ishlata bilish malakasini egallash majburiy bo‗lib, 
chavandozlik va yana o‗ttiz ikki harbiy hunar o‗rgatilgan. Shu o‗rinda bu holat 
ta‘lim tizimidagi yakka va guruhiy ta‘lim va boshlang‗ich ta‘limning 
uyg‗unlashganligini ko‗rsatib, har bir yoshning kamolotida muhim o‗rin tutishi
bilan xarakterlanadi. 
Zardushtiylarning didaktik-axloqiy asarlaridan biri hisoblangan «Xveshkarixi 
redagan» (Muallim nasihatlari)da keltirilgan ta‘lim tizimidagi