O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟limi vazirligi zaxiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti

aql-tafakkur

---

40 
tomonidan himoyalanib, boshqariladi. Olamdagi qonunlar u tomonidan 
belgilanadi. Ezgu ishlar va oliyjanob hatti-harakatlar aql-tafakkur orqali amalga 
oshiriladi, aqlli va mulohozakor insonga kam zarar yetadi, aql-tafakkurga ega 
bo‗lgan inson badavlatdir, aql-tafakkur har qanday boyligdan a‘lodir va uni sotib 
olib bo‗lmaydi. Aql-tafakkur barcha sohalarda bilim, tajriba, ko‗nikma va 
malakalarni hosil qilish, yaxshi hayot kechirish, xursandchilik, shon-sharafga ega 
bo‗lishga ko‗maklashib, o‗limdan so‗ng jannatga tushishga yordam beradi 
Inson xarakterida shakllanishi lozim bo‗lgan asosiy xususiyatlar– bu 
oqko‗ngillik,saxiylik, 
ezgulik 
, 
oliyjanoblik, 
rostgo‗ylik, 
tirishqoqlik, 
harakatchanlik, o‗ziga ishonch va minnatdorchilikdir. «Dadestone menogi xrad»da 
ana shunday ezgu amallardan 33 tasining tasnifi keltirilgan. 
Inson iblis Axriman tomonidan yaratilgan ko‗p sonli xilqatlar va devlar, 
shuningdek: xasislik, yovuzlik, tuhmat, takabburlik, ishonchsizlik, qoniqmaslik 
kabi xislatlardan voz kechib, ular bilan doim kurash olib bormog‗i lozim. Diniy va 
axloqiy holatlarni o‗zida mujassamlashtirgan 30 ta gunoh ishlarni bajarmaslik va 
ulardan tiyilish lozim . Bunday gunohlar jumlasiga: to‗g‗ri kishini qasddan 
o‗ldirish, olov otashdonini buzish, sanam va butlarga sig‗inish, yolg‗on, 
ishyoqmaslik, jodugarlik, o‗g‗rilik, qasamni buzish, qondoshlik nikohiga kirish 
bo‗yicha zardushtiylik odatini buzish va boshqalar kiradi. Insonlar bilan o‗zaro 
munosobat ham zardushtiylik etikasi prinsiplariga bo‗ysungan holda amalga 
oshirilish lozim. Oqko‗ngil insonlar bilan muloqot yaxshilik, yomon kishilar bilan 
esa kulfat keltiradi. Hukmdorlarning ham yolg‗onchi va tuhmatchilar bilan emas, 
balki donishmand, dono, oqko‗ngil kishilar bilan suhbatlashishlari foydalidir .
 
Ko‗rinib turibdiki, «Avesto» va pandnomalardagi ta‘lim-tarbiyaga oid 
g‗oyalarning asosiy o‗zagini ezgulik, yaxshilik, halollik, poklik, rostgo‗ylik, 
oliyjanoblik, adolat, insonparvarlik kabi xislatlarni yosh zardushtiylarda 
shakllantirish masalasi tashkil etib, zardushtiylar e‘tiqodining asosi hisoblanmish 
«Ezgu fikr», «Ezgu so‗z» va «Ezgu amal» aqoidlariga tayangan holda , 
insoniyatni ro‗shnolikka, hidoyatga undaydi.

---

41 
Zardushtiylik ta‘limotida shaxc tarbiyasi, uning ma‘naviy–ma‘rifiy yetukligi 
g‗oyasi asosiy o‗rin tutadi. Shaxs kamolotini ta‘minlashga yo‗naltirilgan qarashlar 
ifodasi bo‗lgan mazdaparastlik ta‘limotida ezgulik motivlarini kuylovchi tarbiyaviy 
o‗gitlar, asosan, ikki yo‗nalishda aks etadi. Birinchisi – Axura Mazda va u yaratgan 
ma‘budlar, «O‗lim bilmas valiylar» va payg‗ambar Zardusht faoliyati bilan 
bog‗liq, voqealardan chiqadigan xulosalar–saboqlar bo‗lib, u bilvosita rivoyatlar, 
ilohiy sarguzashtlar talqinida ifodalanadi. Ikkinchisi esa bevosita pand–nasihat 
xarakteridagi kohinlar, ustozlar, Zardusht o‗gitlari bo‗lib, umumga qaratilgan 
murojaati shaklidadir.
Birinchi yo‗nalish ko‗proq «Avesto»ning boshqa nasklarida, shuningdek 
«Dinkard» va uning alohida nusxalarida hamda «Bundaxshin»da kengroq aks 
ettirilgan. 
«Avesto»ning barcha qismlaridagi axloqiy tarbiyaga xos bosh xususiyat – 
ezgulik g‗oyasi orqali jamiyatni ma‘naviy sog‗lomlashtirish, insonni manfur va 
yomonlik illatlaridan xalos etishga intilishning ustuvorligidadir. Shu sababli 
zardushtiylarning turmush tarzi, ta‘lim tizimi odamlar orasidagi o‗zaro 
munosabatlarining asosiy mezoni axloq me‘yorlari ekanligi ham tasodifiy emas.
Zardushtiylar hayotida ezgulikning tarkibiy qismlaridan biri – axloqiy 
tarbiya yagona tizim bo‗lib, unda ta‘lim jarayoni muhim halqadir. Bu jarayon 
asosini mazdaparastlik dini aqidalari, Axura Mazda farzlari va Zardusht o‗gitlarini 
o‗rganish tashkil etadi.
Zardushtiylar ta‘lim tizimidagi asosiy bo‗g‗inlardan biri bu yakka va 
guruhiy ta‘limdir. 
Yakka va guruhiy ta‘limning asosiy mazmuni va maqsadini har bir yosh 
zardushtiyning pok, haqi halol, qo‗li to‗g‗ri, nekbin, mehnatsevar va hunarli bo‗lib 
voyaga yetishi masalasi tashkil etadi. Zardushtiylar ta‘lim tizimining asosiy 
bo‗g‗inini tashkil etadigan yakka va guruhiy ta‘lim jarayonida