O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’limi vazirligi muqimiy nomidagi qo‘qon davlat pedagogika instituti san’at fakulteti

Tarbiyaviy maqsad: o`quvchilarga atrofimizni o`rab turgan ona tabiatni bizlar uchun naqadar foydali ekanligini va uni asrab avaylash zarurligini tushuntirish.

Rivojlantiruvchi maqsad: o`quvchilarga tolalar va gazlamalarning tarkibi haqidagi bilimlarini kengaytirish.

Darsning jihozi: tabiiy tolalar, ulardan tayyorlangan gazlamalar va kiyimlardan namunalar, albomlar va boshqa turli ko`rgazmalar.
Darsning turi: nazariy.
Darsda qo’llaniladigan usullar: hikoya, tushuntirish, suhbat, ko`rgazmalilik.
Darsning borishi:
Tashkiliy qism:
Salomlashish, o`quvchilarning darsga tayyorgarligini nazorat qilish, davomatni aniqlash.
O’tilgan mavzuni takrorlash ”Fikrlar hujumi” orqali takrorlash
Sinf o`quvchilari kichik 5-6 kishidan iborat guruhlarga bo`linadi va har bir kichik guruh hal qilinadigan ijodiy vazifa bo`yicha 10 daqiqa davomida mustaqil ravishda o`zaro “Fikrlar hujumi” o`tkazadi. Shundan so`ng har bir guruh vakili o`z guruhlarining javobini taqdim etishadi.

1. 
   Kiyimlar qanday gazlamalardan, ya’ni materiallardan tayyorlanadi
   
2. 
   Gazlamalar qanday hosil qilinadi
   
3. 
   Tolalar haqida nimalarni bilasiz
   

Yangi mavzuni bayoni: Reja:

1. 
   Tolalarning umumiy tasnifi
   
2. 
   Tabiiy tolalar haqida ma’lumot
   

Tolalarning umumiy tasnifi. Gazlamalarga ishlov berish texnologiyasiga oid mashg`ulotlarni o’tkazish davomida gazlamalarning olinishi va ulardan turli kiyimlar tayyorlanishi, kiyimlarni tuzatish va saqlash, shuningdek pazandachilikka oid ayrim ishlarni o`rganamiz. Ma’lumki, har bir inson o`ziga xos kiyim kiyadi. Kiyimlar bizni tabiatning turli ta’sirlardan himoya qiladi. Shu bilan birga kiyim insonning madaniyatini, ma’naviyatini ko`rsatuvchi muhim omillardan biri hisoblanadi. Kiyimlar odatda gazlamalardan tikiladi. Barcha gazlamalar tollaradan to`qiladi. Yuqorida aytilgandek inson hayotida gazlamalar va utikilgan kiyimlar muhim ahamiyati kasb etadi. Chunki kiyimlar insonni issiq va sovuqdan, kuchki yorug`likdan himoya qilib, organism haroratining mo`tadil bo`lishiga yordam beradi.Gazlamalar tabiiy va sun’iy tolalardan to`qilgan bo`ladi. Tabiiy tolalardan to`qilgan gazlamalar ikki guruhga bo`linadi. A) o`simliklardan olingan tolalardan to`qilgan gazlamalar. B) hayvonlardan olingan tolalardan to`qilgan gazlamalar.O`simliklardan olingan tolalarga paxta hamda zig`ir kiradi.Paxta o`simligi issiq o`lkalarda asosan Amerika Qo`shma Shtatalari, Hitoy, Hindiston, Braziliya va O`zbekistonda yetishtiriladi. Paxta tolasi ingichka va o`rta tolali bo`ladi.
Tikuvchilik sanoati aholini sifatli kiyim- kechak bilan ta’minlashi lozim. Tikuvchilik buyumlarining sifati to’qimachilik sanoatining rivojlanishiga bog’liq.Chunki asosiy tikuvchilik materiallari ip-gazlama, jun, ipak va zig’ir tolai gazlamalarni mana shu to’qimachilik sanoati yetkazib beradi. Gazlamalar iplardan, iplar esa tolalardan iborat. Uzunligi ko’ndalan kesimidan ancha katta bo’lgan, egiluvchan, ingichka jismlar- tolalar deyiladi.
Tolalar:
1. To’qima tolalar-kalava ip, ip gazlama, to’qilmagan gazlama va hokazolar;
2. Elementar tolalar- mayday qismlarga ajralmaydigan yakka tolalar;
3. Texnikaviy tolalar-o’zaro pectin moddalar bilan biriktirilgan tolalar;
4. Iplar- uzunligi o’nlarcha, yuzlarcha metrlarni tashkil etuvchi tolalar.
Paydo bo’lishi, olinishi va kimyoviy tarkibiga qarab tolalar quyidagicha sinflanadi: tabiiy tolalar va kimyoviy tolalar.
Tabiiy tolalar haqida umumiy ma’lumot.
P axta. G’o’za deb ataladigan o’simlik urug’ini qoplab turadigan ingichka tolalar bo’lib, to’qimachilik sanoatining asosiy hom ashyosi hisoblanadi. Chigitdan ajratilmagan paxta tolasi- chigitli paxta deyiladi. Tolalarning tuzilishi ularning pishganlik darajasiga bog’liq (2.5-rasm).
Mutlaqo pishmagan – o’lik tola mikroskop ostiga qo’yib qaralganda, yalpoq, lentasimon, yopqa devorli ekanligi, o’rtasida keng kanali borligi ko’rinadi. Tolalar pishgan sari devorlariga sellyuloza yig’iladi va devorlar qalinlashadi. Kanop torayadi, tolalar buramdor bo’lib qoladi. Pishgan paxta- tolalarning bo’ylama ko’rinishi spiralsimon buralgan, yalpoq naychalardan iborat.
Pishib o’tib ketgan tola- tolalar o’rtasida ingichka kanali bor tsilindr shaklini oladi. Paxta kanalinig bir tomoni ochiq qoladi. Paxta tolasining ko’ndalang kesimi oval bo’ladi.Tolalarning sellyuloza moy qatlami- kutikula deb ataladi.
Zig’ir. Poyaning lib qismidan olinadigan tola. Zig’ir elementar va texnikaviy turlarga bo’linadi. Elementar zig’ir tolasi bir hujayra moddasidan iborat. Texnikaviy tolalar pigment tolalar bilan o’zaro birikkanelementar tolalar dastasidan tashkil topgan.