|
1.3. Innovatsion jarayon modellari va amal qilish qonuniyatlari
Bugungi kunga kelib innovatsiyalar iqtisodiy taraqiyotning eng muhim, iqtisodiyotni intellektuallashtirishga asoslanuvchi harakatlantiruvchi kuchiga aylandi. Bunday sharoitda innovatsion, aynan bilimlarga asoslangan, malakali ishchi kuchini o‘zida mujassam etgan yuqori fan sig‘imiga ega bo‘lgan texnologik iqtisodiyot raqobatbardosh bo‘ladi.
Mutaxassislarning ta’kidlashicha, bugungi kunda innovatsion taraqqiyotda innovatsiyalarning chiziqli modeli yetakchi rol o‘ynamoqda. Ushbu modelga muvofiq ishlab chiqilgan fundamental ilmiy g‘oyalar amaliy tadqiqotlarda o‘z aksini topadi. Mana shunday tadqiqotlar innovatsiyalar uchun asos bo‘lib xizmat qiladi, ularni amalga oshirish natijasida ilg‘or texnologiyalar yuzaga keladi20. Mutaxassislar model XX asrda o‘zini faqat ijobiy tomondan ko‘rsatganligi va, o‘z navbatida, XXI asrda ham rivojlangan mamlakatlarda o‘z o‘rnini yo‘qotmasligi to‘g‘risidagi fikrlarni aytib o‘tadilar.
Adabiyotlarda mazkur modelga qo‘shimcha tarzda “innovatsiyalarning ko‘p sonli manbalari modeli” ham joriy etilayotganligi va unga muvofiq innovatsiyalar innovatsion tizimning istalgan qismida yuzaga kelishi mumkinligi to‘g‘risidagi fikrlarni uchratish mumkin. Olimlarning ta’kidlashlaricha, garchi ilmiy tadqiqotlar innovatsiyalarning muhim harakatlantiruvchi kuchi bo‘lib qolsada, uning yagona rivojlantiruvchi omili hisoblanmaydi. Demak, ilmiy tadqiqotlar bilan shug‘ullanuvchi tashkilotlarning an’anaviy tutgan o‘rni ham o‘zgarishi mumkin. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, yangi ilmlar nafaqat davlat ilmiy tadqiqot institutlari yoki kompaniyalarning ilmiy bo‘linmalarida, balki ko‘plab ijtimoiy tuzilmalarda ham yaratilmoqda. Ma’lumki, innovatsion jarayon texnologiyalar sohasi bilan chegaralanib qolmaydi, balki institutsional, tashkiliy va boshqaruv innovatsiyalarini ham o‘z ichiga oladi.
Innovatsion siyosat haqidagi bilim bir qator yo‘nalishlarni o‘z ichiga oladi. Hozirgi vaqtda, OESD aslida katta Sanoati rivojlangan mamlakatlarning ijtimoiy-iqtisodiy siyosatni muvofiqlashtirish organi aylangan.
IHRT markaziy maqsadi a’zo davlatlar iqtisodiyoti va hamkor davlatlar holatini chuqur tahlil qilish va so‘l va tarmoq darajada iqtisodiy tartibga solish amalga oshirish uchun tavsiyalar qilishdir.
Bugungi kunga kelib, OESD nafaqat bir qit’ada iqtisodiy muammolarni hal qilish karatilgan, balki dunyoda barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlash vazifasi turli ijtimoiy-iqtisodiy sohalardagi OESD faoliyatining asosiy maqsadi bo‘lib qolmoqda. Bundan tashqari, iqtisodiy faoliyat ko‘lami, iqtisodiy masalalar bilan cheklanib bo‘lmaydi.
OESD rivojlanayotgan mamlakatlar uchun innovatsiyaion siyosat yondashuvlarini ishlab chiqqan.. Harakatlar uchrashuvlar jarayonida boshlangan.. Innovatsion rivojlanishga ko‘maklashshish qo‘mitasi (IKQ), o‘n yil ichida birinchi marta rivojlantirish bo‘yicha OESD Kengashi majlisida diplomatiya va mudofaa muammolari kun tartibiga kiritilayotgan yangiliklarni o‘z ichiga oladi.
Bular Germaniya va Yaponiya rivojlanishida katta rol o‘ynab, rejalashtirilgan maqsadlarga erishishda barqaror hamkorlik uchun faol siyosatni olib borishda qo‘l kelmoqda.
Fan, texnologiya va sanoat uchun OESD, direksiyasi mamlakatlarda innovatsion tadqiqotlar o‘tkazish, yangi ish birligidan, geografiya va Outlook (SSO) yaratdi. OESD, YuNESKO seminari davomida, halqaro taraqqiyot va (SIDA tomonidan) hamkorlik Щvesiya agentligi boshqaruvi va yangilik tizimlari sohasida chngi tuzulmalar yaratdi. Yangi tuzulmalar va yangi loyihalar, innovatsiyani xalqaro darajada rivojlantirish yo‘liga, bilim va Mingyillik rivojlanish maqsadlariga (MRM) murojaat qilib, YuNESKO hamda Janubiy hamkorlik Xalqaro fan, texnologiya va innovatsiyalar markazi orqali ta’lim hamkorligini rivojlantirish uchun tashabbus ko‘rsata boshladi. Kanada Xalqaro taraqqiyot tadqiqot markazi bu sohada o‘z faoliyatini amalga oshiradi.
Iqtisodiy tadqiqotlar texnologiyasi instituti innovatsiya faoliyat doirasida tadqiqot ishlarini olib borish va tayyorlash bilan bog‘liq faoliyatni amalga oshiradi. Jahon banki, boshqa manfaatdor tomonlar va xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikda innovatsion salohiyatni rivojlantirishning ish rejasini ishlab chiqidi. 2009 yilning dekabr oyida barqaror rivojlanish salohiyati haqida fan, texnologiya va innovatsiyalar sheriklik to‘g‘risidagi Global Forum o‘tkazdi. OESDning innovatsion strategiyasida belgilangan kun tartibiga muvofiq Sida tomonidan moliyalashtiriladigan, Afrikani rivojlantirish uchun yangi hamkorlik doirasida innovatsiyalar haqida statistik ma’lumotlarni solishtirish maqsadida 19 ta Afrika mamlakatlarida R & D ma’dumotlari asosida tahlil qilish faoliyatini qo‘llab-quvvatlaydi21.
Bugungi kunda, iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar innovatsion rivojlanishi modellarining uch turi farqlanadi22:
Fanda peshqadamlikka, ilmiy ishlab chiqarish jarayonining barcha bosqichlarini qamrab oladigan, qoida tariqasida, ilmiy-innovatsion imkoniyatlarning mudofaa sektoridagi ulushi ancha katta bo‘lgan keng ko‘lamli maqsadli loyihalarni amalga oshirishga qarab mo‘ljal oladigan mamlakatlar (AKSh, Angliya, Fransiya);
Innovatsiyalarni tarqatish, qulay innovatsion muhitni yaratish, iqtisodiyot strukturasini oqilonalashtirishga qarab mo‘ljal oladigan mamlakatlar (Germaniya, Shvesiya, Shveysariya);
Innovatsion infratuzilmani rivojlantirish, jahon ilmiy-texnika taraqqiyoti yutuqlariga ta’sirchanlikni ta’minlash,- fan va texnologiyalar sohasida turli sektorlarning harakatlarini muvofiqlashtirish yo‘li bilan innovatsiyalarni rag‘batlantiruvchi mamlakatlar (Yaponiya, Janubiy Koreya).
Hozirgi vaqtda, OESD aslida katta Sanoati rivojlangan mamlakatlarning ijtimoiy-iqtisodiy siyosatni muvofiqlashtirish organi aylangan.
IHRT markaziy maqsadi a’zo davlatlar iqtisodiyoti va hamkor davlatlar holatini chuqur tahlil qilish va so‘l va tarmoq darajada iqtisodiy tartibga solish amalga oshirish uchun tavsiyalar qilishdir. Bugungi kunga kelib, OESD nafaqat bir qit’ada iqtisodiy muammolarni hal qilish karatilgan, balki dunyoda barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlash vazifasi turli ijtimoiy-iqtisodiy sohalardagi OESD faoliyatining asosiy maqsadi bo‘lib qolmoqdada. Bundan tashqari, iqtisodiy faoliyat ko‘lami, iqtisodiy masalalar bilan cheklanib bo‘lmaydi23.
Milliy iqtisodiyotlarni ilmiy-innovatsion rivojlantirish modelining to‘rtinchi turi shakllanayotganini ham ko‘rsatish mumkin. Bular innovatsiya omilidan foydalangan holda rivojlangan industrial muhitni yaratishga qarab mo‘ljal oladigan mamlakatlardir. Mamlakatlarning ushbu guruhida jahon ilmiy-texnika taraqqiyoti yutuqlarini o‘zlashtirish hamda ijtimoiy-iqtisodiy muhitdagi yangiliklarga ta’sirchanlikni kuchaytirishga ko‘maklashuvchi shart-sharoitlarni yaratish asosida iqtisodiyotni modernizatsiya qilish amalga oshirilmoqda (Xitoy, Hindiston).
Do'stlaringiz bilan baham: |
