O‗zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti ta‘limda axborot texnologiyalari kafedrasi

Lug‘atlarni to`ldirish va sozlash 
Promt 98 programmasi tarkibiga kiritilgan lug‘atlar ancha boy ekanligiga qaramay, 
hujjatlarda uchrovchi hamma so`zlar kiritilganligini kafolatlab bo`lmaydi. Notanish so`zlarni 
programma Qizil rangda ajratib ko`rsatadi. Lekin hamma notanish so`zlar ham lug‘atga 
kiravermaydi. Ular orasida band qilish lozim bo`lgan so`zlar ham uchrashi mumkin. 
SHuningdek, bu so`zlar to`g‘ri yozilganligini tekshirib ko`rish kerak. Agar lug‘at haqiqatan ham 
to`liq bo`lmasa, unda so`zni iste`mol lug‘atiga qo`shish mumkin. Lug‘atni malakali tarzda 
to`ldirish juda muhim va mas`uliyatli tadbir. Lug‘atning haddan ziyod zichligi tarjima sifatini 
pasaytirishi mumkin. SHuningdek, bir so`z turlicha ma`no ko`rinishlariga ega bo`lishi 
mumkinligini ham nazarda tutish kerak. Promt 98 programmasi so`zni lug‘atga qo`shishda ikki: 
boshlang‘ich va mutaxassis rejimini ko`zda tutadi. Birinchi rejimda so`zning etishmaydigan 
hamma grammatik shakllari avtomatik tarzda qo`shiladi. Lekin ular doim ham to`g‘ri 
bo`lavermaydi. Ikkinchi rejimda foydalanuvchining o`zi hamma grammatik shakllarni beradi, 
lekin bu ikkala til grammatikasini yaxshi bilishni talab etadi. 
Mutaxassis rejimida so`zlarni qo`shish quyidagi tartibda ro`y beradi:

---

1. Perevod / Slovarnaya stat‘ya (tarjima / lug‘at bandi) buyrug‘iga berish — unda 
Slovarnuyu stat‘yu (lug‘at bandini ochish) muloqot oynasi ochiladi.
2. Bu muloqot oynasida so`z shaklini andozaga o`zgartirish (otni bosh kelishikda, fe`lni 
noaniqdek shaklida va h.k.) kerak. Unda lug‘at bandi muloqot oynasi ochiladi.
3. Nutqning kerakli qismiga mos keluvchi qo`shimcha varaqa tanlanib, agar kerakli so`z 
lug‘atlarning birontasiga kirmasa, Dobavit‘ (qo`shish) bandi yoki tarjimaning o`zgartirilishi 
zarur bo`lsa, Pravka (tuzatish) bandi bosiladi.
4. Keyingi muloqot so`z o`zgarishining xilini aniqlash, shuningdek, ushbu so`zning 
boshqa shakllarda to`g‘ri yozilishini ko`rsatishga imkon beradi.
5. Oxirgi muloqot oynasi boshlang‘ich tildagi so`zning turli shakllarini va tarjimaning 
programmaga kiritilgan variantini ushbu shakllarning qaysi biriga ishlatish kerakligini aniqlaydi.
6. Promt 98 programmasi fe`l va ot so`z turkumlari uchun so`zlarning bir —biri bilan 
mos kelishini aniqlaydigan qo`shimcha axborot berishga imkon beradi. Fe`l holatida bunday 
maqsad uchun Upravlenie (boshqaruv) bandi xizmat qiladi. U masalan, berilgan fe`lning 
qo`shimcha bilan bog‘lanish usuli: qanday ko`makchi zarur, qo`shimcha qanday kelishikda 
bo`lishi kerak va h.k.larni ko`rsatish imkonini beradi.
Avtomatik tarjima sistemasi ishining samarasi va sifati asosan unda mavjud lug‘atlar 
tarkibi va ularning sifatiga bog‘liq. Lug‘atlarning sifati esa ular qanday tartib bilan 
to`ldirilganiga qarab belgilanadi. Promt 98 programmasi qolgan sozlovlarining ishi ekran 
ko`rinishining o`zgartirilishi va ba`zi texnik amallarning o`ziga xosligini berishga qaratilgan. 
1. Programmaning umumiy sozlovlari Servis - Parametri (Servis — Parametrlar) buyrug‘i 
bilan yoki Servis vositalar panelidagi Parametri (parametrlar) bandi yordamida ochiladigan 
programmalar parametrlarini Nastroyka (sozlash) muloqot oynasida bajariladi.
2. Ushbu muloqot oynasi ikkita qo`shimcha varaqqa ega. Raznoe (turli) qo`shimcha 
varaqasi programma sozlovining parametrlarini o`zgartirish imkonini beradi. Bu erda 
boshlang‘ich matnni kiritishda tarjima oynasi qanday to`ldirilishi kerakligi ko`rsatiladi, band 
qilingan so`zlar ro`yxatining avtomatik kiritilishi yoritiladi, lug‘atlarga etish darajasi aniqlanadi. 
3. Ispol‘zovat‘ (foydalanish) bayroqchasi, lahzalik tarjima alohida so`zlar va ajratilgan 
qismlar tarjimasini maxsus oynasi aks ettiriladi.
4. TSvet (rang) qo`shimcha varaqasi matnning turlicha elementlariga rang berish, 
shuningdek, abzatslarning maxsus belgisi (markirovka)ni o`chirishga imkon beradi.
5. Sozlovning qo`shimcha imkoniyatlari vositalar paneli mundarijasini o`zgartirishdan 
iborat. Programma bilan ishlash tajribasi to`plangandan keyin ayon bo`ladiki, vositalar 
panelidagi satr klavishalar foydalanilmayapti, shu bilan birga tez-tez bajariluvchi 69 
operatsiyalar klavishalari yo`q. Vositalar paneli tarkibi Panellar Servis/Nastroyka (servisi/ 
sozlovi) buyrug‘i bilan o`zgartiriladi.
6. Nastroyka instrumental‘nix paneley (vosita panellari sozlovi) muloqot oynasida 
Kategorii (kategoriyalar) ro`yxati menyu satrlarining bandlari nomidan iborat. Agar ushbu 
bandlaridan istalgani tanlansa, Knopki (klavishalar) panelida muvofiq menyudan buyruq uchun 
klavishalar paydo bo`ladi. Tugmacha qo`shish uchun uni muloqot oynasidan vositalar paneliga 
olib o`tish kerak. Vositalar panelidan keraksiz klavishani olib tanlash vositalar panelidan 
muloqot oynasi ichiga olib o`tish orqali amalga oshiriladi.