O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti

ADABIYoTLAR: 
5.  Vohidov R., Eshonqulov H. O’zbek mumtoz adabiyoti tarixi. – T.: O’zYU Adabiyot 
jamg’armasi nashriyoti, 2006. 
6.  O‘zbek adabiyoti tarixi. 5 jildlik. 2-jild. – T.: Fan, 1978. 
7.  Hayitmetov A. Temuriylar davri adabiyoti. – T.: Fan, 1996. 
8.  Navoiy zamondoshlari xotirasida. – Toshkent.: 1985. 
 
 
8-MAVZU: Alisher Navoiy hayoti va ijodiy faoliyati, o‘rganilishi. 
 
Navoiy ijodining o’rganilish tarixi . 
REJA 
1. 
Navoiy xayoti va ijodini o’rganishdagi manbalar . 
2. 
Navoiy ijodining utmishda o’rganilish tarixi. 
3. 
Navoiy ijodini zamonamizda o’rganilish tarixi  
4. 
Navoiy ijodining chet ellarda o’rganilish tarixi  
«Keling Alisher Navoiydek Shoir bulgani uchun kuvonaaylik . 
Bizga  Ma’shuqy  Shoirni  armugon  qilgan  o’zbek  xalkiga  raxmat  aytaylik.Navoiyni  fakat  
o’rganmasdan tadkik etmasdan o’qib yuraylik  
Badiy  va  ilmiy  ijodi  borasida  serkirralikda  sermaxsullikda  Navoiy    kabi  ijodkorlar 
sanoklidir.Navoiy  eng  avvalo  Shoirdir.U  lirik  Shoir  sifatida:»Xazoyin-ul  maoniy»  «Devoni 
Foniy»  singari  devonlar  meros  qoldirgan  .Navoiy  ipik  Shoir  sifatida  «Xamsa»  Lison  –ut  tayr 
kabi dostonlar yaratdi . 
NavoiyShunoslikka  uni  zullisonayn  Shoir  atash  rasm  bulgan.Navoyi  ko’p  tillik 
Shoirdir.U  turkiy  Forsiy,Arab  tillarida  ijod  qilgan  .Uning  arab  tilidagi  misralaridan  tashkari 
«Sab'at abxur» («Etti dengiz») nomli arab tilida bitilgan asari bor . 
Navoiy adabiyotshunos olim sifatida «Majolis –un nafois « «Mezon ul-avzon» «Mufradot» kabi 
asarlar yozgan .U tilshunoms Shoir sifatida «Muxokamat –ul lugatayn» nomli asar yaratgan . 
Navoiy  tarixchi  olim  sifatida  «Tarixiy  mulkukiy  Ajam»  Tarixiy  xukamo  va  anbiyot  «Nomli 
asarlar  yozgan.U  dinShunos  olim  sifatida  esa  «Siroj-ul  muslimin»nomli  kitob  yozgan.  Navoiy 
tarjimasi sifatida «Arbayin xadis» nomli kitob meros qoldirgan. 
 
Anna Shu ulkan ijodkor xayot iva ijodini o’rganishda uch manbaga tayanamiz. 
1. 
Navoiy o’z asarlari . 
2. 
Navoiy zamondoshlari va undan keyin yashagan ijodkorlar bergan ma'lumotlar. 
3. 
Xalk ogzaki ijodi. 
Yuqoridagi  uch  manba  asosida  Shoir  xayotini  va  ijodini  o’rganish  o’z  zamonasidanok 
boshlangan.Navoiy  ilk  devonini  o’zi  emas  muxlislar  tomonidan  to’zilishining  o’ziyok  Navoiy  
zamondoshlarining Shoirga bulgan e'tiborining namunasidir. 
Xusayn  Baykaro  Navoiy  «Xamsa»  yaratgach  uni  o’ziga  pir  sanagan.Uning  kuyidagi 
baxosi esa Navoiy ijodiga bulgan yuksak extiromdir. 
Erur So’z mulkining kishvaristoni 

---

 
308 
Kayu kishvariston Xisrav nishoni 
Dema Xisrav nishonikim armugoniy 
Erur gar chin desang soxibkironi 
Navoiy  zamondoshlari  «Jomiy  Davlatshox  ,Samarkandiy,Lutfiy  ,Xondamirlarning  unga 
bergan yuksak baxolari Navoiy ijodining o’z zamonida yuksak e'tirof etilganini kursatadi. 
Navoiydan  keyin  yashagan  ijodkorlar  xam  unga  yuksak  baxo  beradi    uni  o’zlariga  ustoz 
sanaydilar.Jumladan Bobur «Boburnoma « asarida Navoiyga yuksak baxo beradi . 
Bobur Navoiy ijodiga tankidiy munosabatda xam buladi.Jumladan «Yigirma turt ruboiy vaznida 
turt  vaznda  galat  kilibdur…forsiy  nazmda  «foniy  «  taxallus  kilibdur  ba'zi  adabiyoti  yomrn 
emasdur.vale aksar sust va furutdur». 
Boburning bu fikrlari Navoiyo « Musannafoti» ning Andijon Shevasida «Nash'u namo « 
topish singari fikrlariga munosabatni «Meros va ixlos» kitobimizda batafsil yoritganmiz. 
Nodira ijodida Ma’shuqy baytlar bor: 
Muridi ishq olam so’zman u 4Shshok bazmida 
Navoiy nolayi naydek baland etdi makomimni . 
Ogaxiy yozgpn edi: 
Ogaxiy Kim topgay erdi sozi nozmingdin navo 
Baxra gar yuktur Navoiyning navosidin  sango 
Munisda Ma’shuqy bayt bor: 
So’z  ichra  Navoiyga  boshkacharok  munosabatda  bullgan  ijodkorlar  xam  uchraydi.Umarxon 
saroyining  «Malik  –ul  Shuorosiz»  bulgan  Ado  Umarxonning  Xusayn  Baykarodan  o’zini  esa 
Navoiydan ustun kuymokchi buladi: 
Gar Navoiydin Ado so’zini utkarsa ne tong ? 
Hox Umar afzalmu yo Sulton Xusayn Baykaro ? 
Butun  Navoiy  tufayli  Adoni  eslab  turibmiz.Utmishda  Navoiy  ijodiga  munosabatlar 
uchrasa-da uni chinakam ma'noda o’rganish xalqqa  yetkazish zamondoshlarimizga nasib etdi . 
Ammo  Shuro  to’zumi  Navoiyni  tulik  o’rganishga  uni  boricha  xalqqa  takdim  etishga 
imkon  bermadi.Navoiy  asarlari  tanlab  o’rganildi  mazmuni  noto’g’ri  Sharklandi  .Birgina  misol 
barcha kitoblarda Navoiyning: 
Zoxid senga xuru menga jonona kerak 
Jannat senga bulsin menga mayxona kerak 
Bayti mutlako gayri ilmiy tarzda Sharklangan emish .Navoiy Zoxidga murojat etib senga xurlar 
bulsin  menga  real  dunyodagi  maxbuba  jannat  senga  bulsin  menga  arok  ,vino  sotiladigan 
mayxona (bufet) kerak demokda deb Sharxlangan. 
Aslidachi ?Navoiyga jannat xurlari emas Olloxning o’zi kerak unga jannat emas islom  ta'limoti 
tarkatiladigan  nurxona machit madrasa kerak demokda . 
Istiklol Navoiy xayot  iva ijodini to’g’ri    yoritishga imkon berdi .Endigi  vazifa Navoiyni  ukish 
o’rganish uni aslicha xalqqa takdim etishdan iboratdir . 
O’zbekistonda  Navoiy  xayoti  va  ijodini  o’rganish  30-yillarda  boshlangan  .1939  yili 
O.Sharofiddinovning Shoir xayot iva ijodiga bagishlangan monografiyasi e'lon kilindi .Bu kitob 
1948  yili  I.Sulton  tomonidan  kayta  ishlanib  nashr  etildi  .1941  yilda  Navoiy  tavalludining 
500yilliga  nishonlanishga  tayorgarlik  ishlari  boshlandi.1940  yili  «  Rodanachal'nik  o’zbekskoy 
literaturi  «  1946  yili  «Alisher  Navoiy  «1948  yili  «Ulug  O’zbek  Shoiri  2  maqolalar    tuplamlari 
e'loln kilindi . 
Navoiy xayot iva ijodini o’rganishda 1968 yili o’tkazilgan 525yillik 1990 yilda o’tkazilgan 550 
yubileylar  iuxim  rol'  o’ynaydi  .1957  yildan  boshlab  har  yili  9  fevralda  Shoir  xayot  iva  ijodiga 
bagishlangan ilmiy konfrentsiya utkaziladi. 
O’zbekistonda  NavoiyShunos  olimlar  yetishib  chikdi.V.Zoxidov.V.Abdullaev,A.Sa'idiy 
X.Sulaymon  ,I.Sulton,A.Xayitmetov,A.Abdugofurov,M.Shayxzoda,  Yo.Isxakov,S.Ganieva,kabi 
olimlar  yirik ilmiy tadkikotlar  yaratdilar.Afsuski  bugun ularning ishlarining tanqidiy ko`z bilan 
o`rganishga to`g`ri keladi.  

---

 
309 
Bu olimlar tomonidan Navoiy asarlari o`rganildi. Shoir ko`p tomliklari yaratildi. Ularning 
debocha  qismlari  tushirib  qoldirildi.  Navoiy  hayoti  va  ijodini  o`rganishda  rus  va  hamdo`stlik 
mamlakatlari  olimlari  ham  xizmat  qildilar.  Aynqsa,  Bartol’d  Bertel’s  Condrad  H  orasliy  A 
Mirzoyev Y Ismoilov, E Shodiyev kabi olimlar yirik tadqiqotlar yaratdi. 
Yevropa  Navoiyning  1557-yildan  tanidi.  Venetsiyada  Hristofor  Armyanskiy  tarjimasida  «Shoh 
Sarendiyning 3 yosh o`g`illarining ziyorati» degan kitobi Italyan tilida nashr etildi. 
Kitobning  2-qismida  Baxromova  Dilorom  sevgisi  tarixi  berilgan  XVIII  asrda  «Sab’ai  Sayyor» 
asarlarida  bir  necha  boblari  lotin  tiliga  tarjima  qilindi.  1697  yili  Bartolomey  erbilo  «Sharq 
kutubxonasi»  nomli  qomus  e’lon  qildi.  unda  Navoiy  biografiyasi  haqida  ma’lumotlar  berildi. 
Pove-de  kurtel’  «Turk  Sharq  lug`ati»  kitobida  Navoiy  She’rlaridan  foydalaniladi.  1841-yilda 
Fransus  olimi  Katrmer  «Muhokama-Ul  lug`otayn»  kitobini  Parijda  chop  etdi.  Belen,  Braun, 
Bloshi  singari  olimlar  Navoiy  haqida  maqolalar  kitoblar  e’lon  qilganlar  ammo  ular  Navoiyni 
tarjimon  Shoir  degan  noto`g`ri  hukmni  berganlar  bu  fikrlar  olimlar  tomonidan  rad  etilgan. 
Y.E.Bertel’s  Ma’shuqy  yozgan  edi:  «Balandparvoz  so`zlar  tagida  eng  oddiy  haqiqat  yashirinib 
yotganini  payqab  olish  qiyin  emas»  Bloie  hech  qachon  Navoiy  asarlarini  o`qigan  emas  faqat 
uning asarlari nomini o`rganish bilan qanoat hosil qilgan  
Amerikalik olim E.Oll.Olvors Navoiy haqida turkum maqolalar yaratgan. Sho`ro siyosati chet el 
olimlar tadqiqotlarni o`rganishga imkon bermadi. Istiqlol tufayli NavoiyShunos chet el olimlari 
asarlari bilan tanishish imkoniyati yo’zaga keldi.  
Adabiyotlar 
1. 
N.Mallayev. O`zbek adabiyoti tarixi. T:1965 
2. 
O`zbek adabiyoti tarixi V jildlik II jildlik 1970 
3. 
M.Murodov. NavoiyShunoslar jasorati T:1972 
4. 
Navoiy va adabiy ta’sir T:1967 
Tayanch iboralar 
1. 
Navoiyni o`rganishdagi manbalar 
2. 
Shoir ijodini o`tmishda o`rganilishi 
3. 
Shoir ijodi zamondoshlarimiz talqinida 
4. 
Navoiy chet ellarda 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
310