O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi z. Nishanova, D. Qarshieva

Raqobatli (diagnostik) validlik
ni test natijasini qandaydir mezonga solishtirib ham 
aniqlash mumkin, biroq bunday holatda ikkita o‘lchov ham bir vaqtda o‘tkazilishi borilishi 
lozim. Masalan, ota-onalar uchun ularning tele ko‘rsatuvlarni ko‘p ko‘radigan bolalarining 
agressiyasini o‘lchaydigan test ishlab chiqayapmiz, shunday vaqtda biz har bir boladan olingan 
so‘rov natijalari bilan o‘qituvchilar tomonidan qo‘yilgan agressivlikning miqdoriy bahosi 
o‘rtasidagi korrelyatsiyani chiqarib raqobatli validlikni aniqlash mumkin. Ko‘rib turganingizdek, 
tobe o‘zgaruvchining validligini o‘lchash, uning ishonchliligini o‘lchashdan ham qiyinroq. 
Ko‘pincha biz qlishimiz mumkin bo‘lgan maksimum ish – bizning o‘lchovlarimiz mantiqiy 
jihatdan validligini ta`kidlashdir. 
14.3.Bevosita kuzatsa bo‟ladigan tobe o‟zgaruvchilar, bilvosita ta‟sir o‟tkazadigan tobe 
o‟zgaruvchilar hamda salbiy va ijobiy ko‟rsatkichlari 
Sizning metodingiz xulq-atvorni bevosita kuzatishga qanchalik yaqin bo‘lsa, siz olgan 
o‘lchovlar shuncha kam baxslarga sabab bo‘ladi. Biroq aytaylik siz inson ongi qanday ishlashini 
bilmoqchi bo‘lsangiz, u xolda tan oling, keltirgan tobe o‘lchovlaringiz bilvosita bo‘ladi. 
Masalan, sizni xotira qiziqtiradi va siz eslab qolish uchun berilgan matnni taqdim etishning ikki 
usulini solishtirmoqchisiz. Bir haftadan so‘ng qatnashchilar matnning qanchasini eslab 
qolishganini aniqlamoqchisiz. Xo‘sh, nimani o‘lchashingiz kerak? 
Vazifa juda oddiy: ulardan nimani eslashlarini so‘rash kifoya. Lekin, aytaylik, ular ikki usulda 
taqdim etilgan materialdan hech nimani eslay olmadilar. Shunda siz ular hech narsani esda 
saqlab qolmaganlar deya xulosa bera olasizmi? Buning o‘rniga siz, yaxshisi, tanish testini 
o‘tkazishingiz va avvalgi material bilan yangi materialni solishtirishlari qanchalik aniqligini 
tekshirishingiz mumkin. Yoki siz ulardan materialni yana bir bor yodlashni so‘rashingiz va avval 
yodlaganlari hisobiga bu safar qancha vaqtni tejaganliklarini hisoblashingiz mumkin. Bu 
metodlarning har biri sizning: odamlar qancha eslab qoldi degan savolingizga turlicha javoblarni 
berishi mumkin. O‘ylaymanki, keltirilgan misollar orqali siz – boshlanishida bevosita 
kuzatilayotganga o‘xshab ko‘rinayotgan o‘zgaruvchilar ham sizni qiziqtirayotgan xulq-atvor 
bilan bilvosita aloqador bo‘lishi mumkinligini tushuna olasiz.