O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Z. M. Bobur nomidagi Andijon Davlat universiteti z z o

ULТRASТRUKТURANI ТEKShIRISh MEТODI. 
ELEKТRON MIKROSKOPIYA. 

---

 
14 
1933 yilda elektron mikroskopni ishlab chiqilgandan so’ng hujayrani o’rganishda 
yangi davr boshlandi.
Agar zamonaviy yorug’lik mikroskoplarini maksimal kattalashtirish qobiliyati 
3600 marta (30x120) bo’lsa, elektron mikroskopniki milliongacha va undan ham 
ortikdir. Bunda xattoki 4 A kattalikdagi zarrachani ham ko’ra olish mumkin. Uning 
yordamida hujayraning juda ko’p eng muhim organoidlarini ko’rishga imkon tuqildi.
Elektron mikroskoplarning oddiy yorug’lik mikroskop-laridan asosiy farqi 
shundaki, bunda yorug’lik nuri urniga elektronlarni tez okimi qo’llaniladi. Shisha 
linzalar esa elektromagnit maydonlari bilan almashtirilgan . Elektronlar manbai yoki 
katod bo’lib, elektr toki bilan qizdirilib turiladigan volfram ip xizmat qiladi. Elektronlar 
anodga tomon harakat qilayotganida kichkina teshikdan o’tadi, so’ng ob’ektga 
yo’naladi, shunda ob’ekt kattalashadi va ekranda ko’rinadi. 
Bu metodda faqat maxsus usullar bilan tayyorlangan ob’ektlargina o’rganiladi. Bu 
mikroskoplarda ko’rish uchun kalinligi 20-40 nm bo’lgan ultrayupqa kesmalar 
ishlatiladi. Kesmalar maxsus ultramikrotomlarda tayyorlanadi. Тirik ob’ektlarni esa 
o’rganilmaydi. Elektron mikroskop ayniksa, keyingi 30-35 yil davomida hujayrani juda 
mayda strukturalarini o’rganishga keng qo’llanilmoqda. Ammo, bunday mikroskoplarda 
ob’ektlardan tayyorlangan kesmalargina o’rganiladi. Hujayralarning bir butun va tirik 
holda ko’rishga imkon bermaydi. Shuning uchun olimlar skanirlangan elektron 
mikroskoplarni yaratdilar. Uning yordamida tirik yoki fiksatsiyalangan obe’ktlarni x15 
dan x20000 martagacha kattalashtirib ko’rish mumkin.