O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Mukimov

Tegirmonning don tozalash sexiga yuboriladigan donning sifati 
 
Bugungi  kunda  un  tegirmonlar  zamonaviy,  yuqori  unumli  usku-
nalar bilan jihozlangan bo‘lib, donlarni standart talablari asosida tozalab, 
ularning  tarkibini  ijobiy  tomonga  o‘zgartirishga  moslashgan.  Donlardan 
yuqori sifatli un olish uchun unlarga ma’lum standart talablar  qo‘yiladi.  
 Un   ishlab chiqarish uchun donning dastlabki namligi 12,5 % dan     
oshmasligi, begona arashmalar  miqdori 1%, shulardan zararli chiqin-
dilar  0,1%dan  ortiq    bo‘lmasligi  va  deffekt  donlar  miqdori  0,1%  dan 
oshmasligi tavsiya etiladi. 
Donli  aralashmalar  miqdori 5%, shundan bug‘doy 4%, javdar va 
mog‘orlangan  don  miqdori  3%dan  oshmasligi  zarur.  Un  olinadigan 
donlar fuzarioz kasalligi bilan zararlanmagan bo‘lishi kerak.  
Donni tozalash to‘rt bosqichda olib boriladi: 
a) separatsiyalash; 
b) mineral aralashmalar  va  begona  o‘t  urug‘laridan  tozalash;  
d) gidrodinamik ishlov berish (GTI); 
e) donning ustki qatlamiga ishlov berish.  
 Birinchi  bosqich  separatsiyalash  jarayoni  boshlang‘ich  ara-
lashmani yoki uning komponentlarini bir xil alomatlari bo‘yicha ajra-

---

141 
tishdir. Shunga asoslangan  holda  biror  asbobda  har qanday  aralash-
mani  bir  yoki  ikki alomatlariga asosan ajratadigan uskuna separator 
deb ataladi. 
Don  partiyasining  boshlang‘ich  tarkibi,  don  tozalash  korxo-
nalarida    va  xo‘jaliklarda  tozalanganiga    qaramasdan    ularda    turli  
aralashmalar  (organik  va  mineral  moddalar,  yovvoyi  o‘t  urug‘lari  va 
boshqa chiqindilar) bo‘ladi. 
Bu  aralashmalarni  mexanik  usulda  ajratish  faqat  don  ekinlarida 
amalga oshiriladi. Un-yorma va omixta-yem korxonalarida separatsiya 
jarayoni ikki xil bo‘ladi: 
– don massasini buzadigan va donni tortishda uning sifatiga ta’sir 
qiladigan moddalardan tozalash; 
–  donlarni  alohida-alohida  tortish  uchun  ularni  fraksiyalarga  
(o‘lchamlari yoki sifatiga ko‘ra) ajratish tavsiya etiladi. 
Separator  deb,  to‘kiluvchan  aralashmalarni  elak,  uyali  yuza, 
pnevmoseparatlovchi kanal, magnit va elektrostatik element kabi ishchi 
organlari bilan ajratadigan uskunaga aytiladi. 
 Shunga muvofiq ishlab turgan separatorlar shartli ravishda  ikki  
guruhga bo‘linadi: oddiy va murakkab separatorlar. Demak, separatsi-
yalash  jarayoni  deb  ikki  va  undan  ko‘proq  don  aralashmalarini  bir-
biridan ajratish yoki saralashga aytiladi.