O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

Mashg’ulot jihozlari: meyoz bo'linish bosqichlari aks ettirilgan jadval va rasmlar, “Meyoz bo'linish fazalari” video lavhasi namoyish etiladi.

Otalanish natijasida ota-ona hujayra yadrolarining qo'shilishi zigotadagi DNK va xromosomalar sonining ortishiga olib keladi. Demak, xromosomalar sonini kamayishiga olib keladigan mexanizm mavjud bo'lishi kerak. Bu mexanizm jinsiy hujayralarning yetilish jarayonida sodir bo'ladigan reduksion (reduksiya- kamayish) bo'linish – meyozdir.

Bu bo'linish natijasida jinsiy jarayonda qatnashuvchi gametalar hosil bo’ladi. Ikkita gaploid gametalarning qo'shilishi natijasida urug’lanishdan keyin diploid zigota hosil bo’ladi. Bu bo'linishda mitozdan farqli ravishda hujayralarning ikki marta ketma —ket bo'linishi kuzatiladi, xromosomalarning miqdori esa faqat bir marta oshadi. Bundan tashqari, meyozda gomologik xromosomalarning o'zaro qismlari bilan almashishi (krossingover), irsiy axborotning rekombinatsiyasi, birinchi bo'linish profazasida transkripsiyaning faollashishi va ikkita bo'linish orasida interfaza bo'lmasligi kuzatiladi.

Har qanday organizmning rivojlanishida ikki turdagi hujayralarni uchratish mumkin. Ulardan biri gaploid to'plam xromosomali bo'lib otalanish jarayonida ishtirok etadi, ikkinchisi diploid to'plamli bo'lib, ikkita ota-ona xromosomalarini tutadi.

Organizmlar hayot siklini ikkita gametaning qo'shilishidan boshlab to shu organizmning o'zida yana yangi hujayralar paydo bo'lish vaqti oralig’ini ko'radigan bo'lsak gaplofaza va diplofazaning gallanib kelishini ko'rish mumkin. Bu fazalarning organizmlar hayot siklida egallagan o'rniga qarab uch turdagi meyoz farqlanadi: zigotali, gametali, oraliq.

1. Zigotali meyoz urug’lanishdan so'ng zigotada kechadi. Zamburug’ va ba'zi suvo'tlari uchun xos. Bularning hayot siklida gaplofaza ustunlik qiladi. Masalan: xlamidomonada suvo'ti hayot sikli deyarli faqat gametofit fazasidan iborat bo'lib, sporofit fazasi qisqa vaqtni egallaydi.

2. Gametali meyoz gametalar yetilishida sodir bo'ladi. Ko'p hujayrali hayvonlar va sodda organizmlarda uchraydi. Bularning hayot siklida diplofaza ustunlik qiladi. Gametalar qo'shilgandan keyin diploid zigota hosil bo’ladi. U bo'linib organizmdagi hamma diploid hujayralarni hosil qiladi. Birlamchi jinsiy hujayralar reduksion bo'linishga uchrab gaploid hujayralar hosil bo’ladi. Bularning qo'shilishidan diploid zigota hosil bo’ladi.

3. Oraliq yoki sporali meyoz yuksak o'simliklarda uchraydi. Sporalar hosil bo'lish vaqtida, ya'ni sporofit va gametofit fazalari orasida sodir bo'ladi.

Predmeyotik (meyozdan oldingi) interfaza mitozning interfazasidan farq qilib, DNK replikatsiyasi jarayoni oxirgacha o'tmaydi. DNKning 0,3-0,4 foizi meyoz profazasida replikatsiyalanadi.

Meyozda birinchi bo'linish profazasi davomida xromosomalar maxsus o'zgarishlarga uchraydi. Shuning uchun bu fazani 5 ta bosqichga bo'lib o'rganiladi.