O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

Mashg’ulotning rivojlantiruvchi maqsadi: talabalarda darslik bilan mustaqil ishlash, mantiqiy fikr yuritish ko'nikmalarini tarkib toptirish.

Mashg’ulot jihozlari: mitoz bo'linish bosqichlari aks ettirilgan jadval va rasmlar, “Mitoz bo'linish fazalari” video lavhasi namoyish etiladi.

M.Shleyden va T.Shvannlar yaratgan hujayra nazariyasini R.Virxov to'ldirib “har bir hujayra faqat hujayradan” deb aytadi.

1879 yilda T.Boveri va V.Flemminglar hujayrada yangi hujayralarning hosil bo'lishiga olib keladigan jarayonlarni ta'riflaydilar. 1887yilda A.Veysman gametalar hosil bo'lishida hujayra bo'linishning boshqa turi (meyoz) kechishini aniqlaydi.

Hujayra bo'linishining har qanday shaklida DNK replikatsiyasi kuzatiladi.

Hujayraning bir bo'linishidan ikkinchi bo'linishigacha bo'lgan vaqt oralig’i hujayra sikli deyiladi. Turli hujayralar uchun uning davomiyligi har xil. Bakteriya hujayrasi har 20 minutda bir marta bo'linadi.

Ko'p hujayrali organizmlar hujayralari har xil bo'linish xususiyatiga ega. Erta embriogenezda hujayralar tez-tez bo'linsa, yetuk organizmda bu xususiyatini yo’qotadilar. Ko'p hollarda xattoki bo'linish xususiyatini yo’qotadilar: mahsuslashgan, differensiatsiyaga uchragan hujayralar (nerv).

Organizmda doimiy yangilanib turuvchi to'qimalar (epiteliy, qon, biriktiruvchi ) bo'lib, ularning hujayralari doim bo'linib turadi. O'simlik organizmida bunday to'qima kambiydir.

Hujayra sikli uchta bosqichdan iborat: 1. interfaza. 2. mitoz 3. sitokinez.

Hujayra siklining turli davrlari bir-biridan DNK, RNK, oqsil miqdori bilan ajraladi.

Interfaza uchta davrdan iborat: sintezdan avvalgi G1, sintez S, sintezdan keyingi G2 davri.

Mitoz

Birinchi marta hujayralardagi yadroning bo'linishini 1874 yilda rus olimi I.D.Chistyakov aniqlagan. Mitoz atamasini birinchi marta 1882 yilda V.Flemming qo'llagan.

Bo'linish sikliga kirgan hujayralarda mitoz davri ko'p vaqtni egallamaydi. Masalan: ildiz meristemasi hujayralarida interfaza 16-30soat, mitozni o'zi - 2-3 soat davom etadi. Ichak epiteliysi hujayralarida interfaza 20soat, mitoz - 1 soat kechadi. Tuxum hujayraning maydalanish bosqichida butun hujayra sikli 1 soatga bormaydi.

Mitoz quyidagi fazalardan iborat: profaza, metafaza, anafaza, telofaza. Fazalar orasida aniq chegara yo’q. Chunki mitozning o'zi silliq kechadi. Faqat anafazaning boshini aniqlash mumkin.