|
Tayanch so’z va iboralar:
Fondli sug’urta. Sug’urta fondi. Fondsiz sug’urta. Sug’urta qonuni. Zakot.
Sug’urta tushunchasi qanday kelib chiqqan?
Sug’urta dastlab qanday shakllarda amal qilib keldi?
Temur va Temuriylar davrida sug’urta qanday xususiyatlar kasb etgan?
Rossiyada sug’urtaning rivojlanish yo’nalishlarini aytib bering?
Sobik Ittifoq davrida O’zbekistonda sug’urta qanday yo’nalishlar bo’yicha tashqil etilgan?
Mustaqillik davrida sug’urta soxasida qanday o’zgarishlar amalga oshirildi?
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi Toshkent. 1992 y.
O’zbekiston Respublikasining qonuni «Sug’urta faoliyati xaqida» Toshkent. 2002 y
Karimov I.A. «O’zbekiston iqtisodiy isloxotlarni chuqurlashtirish yo’lida» T.:
«O’zbekiston» 1995 y.
Karimov I.A.«O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.: «O’zbekiston» 1998 y.
Karimov I.A. «O’zbekiston bozor munosabatlariga o’tishining o’ziga xos yo’li» T.: «O’zbekiston» 1998 y.
Karimov I.A. «O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li» T.:
«O’zbekiston» 1998 y
Qo’shimcha adabiyotlar
Sobirov X.R. «Xitoyda sug’urta» (Iqtisod va xisobot, 3, 1996)
Sobirov X.R. «Axmoniylar davrida solik isloxoti» «O’zbekiston soliklari xabarnomasi» 1997 y.
Pulov K.I. «Straxovoe delo v Rossii» M-Edma 1999 g.
Kolomina E.V. V.V.SHaxova «Slovar’ straxovux terminov» M-«Finansu i statistika» 1998 g.
Reytmana L.I. «Straxovoe delo» M-«Finansu i statistika» 1998 g.
SHaxov V.V. «Vvedenie v straxovanie» M-Finansu i statistika» 1999.
3-Mavzu: Sug’urta atamalari va tushunchalari.
Reja:
Sug’urta atamashunosligi sug’urtaning o’ziga xos munosabatlarni ifoda qiluvchi vosita sifatida.
Sug’urtaning tashqiliy qirralarini ifodalovchi atamalar.
Sug’urta mablag’larining sarflanishi bilan bog’liq atamalar.
Amaliyotda qo’llaniladigan xorijiy atamalar.
Sug’urta atamashunosligi sug’urtaning o’ziga xos munosabatlarni ifoda qiluvchi vosita sifatida
Sug’urtada mujjassamlashadigan ko’p qirrali munosabatlar so’z atama terminlar orqali mazmunan ifoda qilinadi.
Elektron xisoblash mashinalarida atamalar formula orqali ifoda qilinadi. Formula axamiyatini bilmagan kitobxon uni tushuna olmaydi. Sug’urtaning o’ziga xos atamalari, tushunchalari bor. Agar bu maxsus atamalar mazmunini bilinmasa, sug’urta jarayonini tushunish qiyin. Atamalar yordami bilan sug’urta munosabatlarni tashqil qiluvchilarni xuquq va vazifalari belgilanadi. Ko’p qirrali sug’urta faoliyati xam tashqil qilinadi. SHunday qilib, ko’p qirrali jarayonni shakllantirish uchun sug’urta atamalarining mazmunini yaxshi o’rganish lozim.
Sug’urta faoliyatida uning o’ziga xos atamalari bilan birga boshqa fan va iqtisodiyot soxalaridan kirgan atamalarga xam duch kelinadi.
Sug’urta faoliyatida ishtirok etadigan atamalar o’rta xisob bilan 400 ga yaqin bo’lsa, shulardan 50-60 tasi o’ziga xos sug’urta atamalaridir. Keyingi yillarda ularning soni ortib bormoqda. Kasallikdan nobud bo’lgan xayvonlarga qoplama to’lanadi, bu kasalliklarning soni 100 dan ortadi, lekin bu jarayonga ularga 20 ga yaqin sug’urta atamalari xizmat qiladilar. SHuningdek, sug’urtalanadigan o’simliklar soni 30 dan ortadi. Lekin ularga xizmat qiluvchi atamalar soni ko’p emas.
Ularning sug’urta uchun axamiyati shundan iboratki, bu atamalar sug’urta jarayonining kaliti xisoblanadi. Kalitsiz eshik ochib bo’lmagandek atamalarning mazmunini tushunmasdan sug’urta ishini boshqarib bo’lmaydi.
Sug’urta atamalarni tushunish uchun ular guruxga bo’linadi. Atamalar 4 guruxga bo’linadi. Birinchi guruxga sug’urtaning eng muxim tashqiliy qirralarini, shartlarini ifodalovchi atamalar, ikkinchi guruxga sug’urta fondini shakllanishi bilan bog’langan atamalar, uchinchi guruxga sug’urta fondini sarflanishi bilan bog’langan atamalar, to’rtinchi guruxga esa xamkor sug’urta atamalari kiradi. Xar bir gurux tarkibida 10 dan ortiq sug’urta atamalari mavjud.
Afsuski o’zbek tilining izoxli lug’atida «sug’urta» so’zi yo’q, lekin
«straxovanie» so’zi bor. «Straxovanie» – rus tili lugatida, qatnashchilari tomonidan straxovanie fondi tuzib, tabiiy ofatlar, baxtsiz xodisalar natijasida etgan zararlar o’rnini qoplash, shuningdek, muayyan xodisalar yuz berishi munosabati bilan mablag’lar to’lash sistemasi. S.Ayniy «Estaliklarida sug’urta atamasi o’rniga» straxovanie so’zi ishlatilgan, I.Ojegovning mashxur rus terminlarining izoxli lug’atida ko’rsatilishicha «straxovanie» deganda biror buyum narsani xavfli yoki ko’ngilsiz xodisadan asrash, mablag’ to’plash, sodir bo’lishi mumkin bo’lgan zarardan asrash, sodir bo’lganda qoplash uchun pul jamg’armalarini shakllantirish tushuniladi.
Sug’urta atamasi xaqida faqat o’zbek tilida emas, balki boshqa tillardan xam aniqlik yo’q. SHu sababli Lyuksemburg shaxrida 1960 yilda xuquq kongressida sug’urtaning kelib chiqishi qatnashuvchilarning diqqat markazida bo’lgan.
Bunda sug’urta atamasining ildizini «bir kishi xamma uchun, xamma bir kishi uchun» tamoyillaridan axtarib, jamoa bo’lib sug’urta fondi tashqil qilish zararlarini qoplashda aloxida xo’jalik uchun arzonga tushishi, zararlarni barcha sug’urtalanuvchilar o’rtasida taqsimlanganligi qayd qilingan. Kongressda dexqonlar, xunarmandlar tabiiy ofatlar natijasida uzil-kesil xonavayron bo’lmasliklari, o’z xo’jaliklarini tiklash uchun o’zaro fond tashqil qilishlari ko’rsatib o’tilgan. Uning xisobidan zararlar arzon va qulay qoplangan. SHunday qilib kongressda sug’urta so’zini xavf-xatar, daxshat, qo’rquv va boshqa ma`nolarni bildirishi, shuningdek, sug’urta ko’rsatilgan ruxiy xolatlarga tushishga majbur qilgan xarajatlarni qoplash bilan bog’langan iqtisodiy munosabatlarni ifoda qilishi ta`kidlab o’tilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
