O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

 

 

   

O'ZBEKISTON  RESPUBLIKASI   

OLIY  VA O'RTA  MAXSUS 

 TA'LIM  VAZIRLIGI 

«ELEKTROENERGETIKA» 

 KAFEDRASI 

 

O.Otamirzayev 

 

«ELEKTR O'LCHASHLAR VA EO'A» 

   fanidan tajriba ishlarini  

bajarish bo'yicha  

METODIK KO'RSATMA 

 

 

 

 

 

 

 

 

NAMANGAN-2008 

 

2 

 

Elekt  o'lchashlar  va  EO'A  fanidan  tajriba  ishlarini  bajarish  bo'yicha 

metodik  ko'rsatma  5140900  KT  «Elektr  energetikasi»  ta'lim  yo'nalishi 

kunduzgi va maxsus sirtqi ta'lim talabalari uchun mo'ljallangan.  

 

 

 

Tuzuvchi:                              kat. o'qituvchi   O.Otamirzayev 

 

 

Taqrizchilar:                         kat. o'qituvchi   B.Asrakulov.  (NamMPI) 

                                             o'qituvchi    I.Xotamqulov. (Namangan sanoat KHK)  

 

 

Ushbu  metodik  ko'rsatma  «Elektrotexnika  va  energetika»  kafedrasi 

umimiy  yig'ilishida  muhokama  qilangan  va  institutning  ilmiy-uslubiy 

kengashiga ko'rib chiqish uchun tavsiya qilingan. 

(1/08-majlis bayoni, 21-avgust, 2008 yil.) 

  

 

 

 Ushbu metodik ko'rsatma institut ilmiy-uslubiy kengashining yig'ilishida 

ko'rib chiqilgan va ma'qullangan. 

(1/08-majlis bayoni, 25-avgust, 2008 yil.) 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 

 

KIRISH 

 

Xozirgi  zamon  fani  va  texnikasining  jadal  ravnaki  muxandis-texnik  xodimlarning 

nixoyatda  yuksak  bilim  saviyaga  ega  bo'lishini,  binobarin,  oliy  o'quv  yurtlarida  ularni 

tayyorlash  usul  uslubini  muttasil  takomillashtirishni  taqozo  etmokda.  Bu  muammoni  xal 

etishda,  ya'ni  talabalarni  samarali  o'qitishda  mashgulotlarda  nazariya  bilan  amaliyotni 

puxta,  birga  qo'shib  olib  borish  ayniksa  muxim  axamiyatga  ega,  chunki  amaliy  ishlarni 

izchil utkazish talabalarning ma'ruza darslarida olgan bilimlarini mustaxkamlash imkonini 

beradi.  

 

Oliy o'quv yurtlarining elektrotexnika, elektro-mexaniqa va shu kabi soxa talabalari 

o'zlashtiradigan eng axmiyatli fanlardan biri metrologiya asoslari va elektr o'lchashlardir. 

U  o'lchash  konun  qoidalari,  shuningdek  o'lchash  asboblari  tuzilishi  xamda  ishlash 

asoslarini urgatadi. 

 

Talabalar  fanning  nazariy  qismidan  olgan  bilim-larini  amalda  qo'llashlari  va  uz 

maxoratlarini tula namoyish kilishlari uchun amaliy ishlarni shunday tashkil etish kerakki, 

asbob-uskuna  va  boshqa  vositalardan  unumli  foydalanib,  berilgan  o'lchash  sxemalarini 

mustaqil ravishda yig'a olishsin.  

 

Amaliy  ishlar  bo'yicha  buladigan  darslar  talaba-larning  nazariy  bilimlarini 

mustaxkamlashdan  tashkari,  ularni  elektr  o'lchash  asboblarining  tashqi  ko'rinishiga  karab 

bir-biridan  ajrata  olish,  elektr  sxemalarini  yig'ib, o'lchash  jarayonlarini  mustaqil  ravishda 

amalga  oshirishga  urgatadi.  Shu  bilan  bir  katorda  amaliy  ishlarda  o'lchash  natijasining 

aniqlik  darajasini  baholash  uchun  talabalarga  o'lchash  vositalarining  metrologiyaga  oid 

tavisfini puxta tushunib olish imkonini xam beradi. 

Asosiy qoida va tushunchalar 

 

O'lchash vositalarini tayyorlash va o'lchash axborotlarini olish uchun ularni qo'llash 

xamda  shu  borada  yuzaga  keladigan  ilmiy  masalalar  bilan  shugullanuvchi  fan  va  soxaga 

o'lchash texnikasi soxasi deb ataladi. 

 

Fizik  kattaliklarni  o'lchash-o'lchanayotgan  kattalik-larni  shartli  ravishda  o'lchov 

birligi  sifatida  kabul  kilin-gan  xuddi  shu  jinsdagi  kattalik  bilan  taqqoslash  demakdir. 

Shuning  uchun  xam  berilgan  kattaliklarni  uning  o'lchash  bir-ligi  deb  kabul  kilingan 

qiymati bilan solishtirish jara-yoniga o'lchash deb ataladi. 

 

Metrologiya-o'lchash,  usul  va  vositalarning  birligini  va  talab  kilingan  aniqlikka 

erishish yullarini ta'min-laydigan fan. 

 

O'lchash-maxsus  texnik  vositalar  yordamida  fizik  kattaliklar  qiymatlarini  tajriba 

yuli bilan topish demakdir. 

 

O'lchanayotgan  kattaliklarni  o'lchov  birligi  yoki  o'lchov  bilan  taqqoslash  uchun 

muljallangan moslama o'lchash asbobi deb ataladi.  

 

O'lchov birligi-o'lchash natijasi ko'rsatilgan birlikda ifodalangan va o'lchash hatoligi 

berilgan extimollikda ma'-lum bulgan o'lchash xolatidir.  

 

O'lchash  aniqligi-o'lchash  kattaligining  xaqiqiy  qiymat-lariga  o'lchash  natijalarini 

yakinligini aks ettiruvchi o'lchash sifatidir. 

 

Fizik  kattaliklarni  elektr  o'lchash  vositalari  yordamida  o'lchash  elektr  o'lchash 

deyiladi  va  u  xozirgi  vaktda  elektr  va  noelektr  kattaliklarni  o'lchashda  keng  ko'lamda 

qo'llaniladi. Buning boisi shundaki, bu usul qo'llanilganda elektr o'lchash-larni masofadan 

turib, yuksak aniqlik va uta sezgirlik bilan amalga oshirish imkoniyati mavjud. Xaqiqatdan 

 

4 

xam kurilma-larning ish xolatini muttasil ravishda kuzatib borish, iste'molchilardagi elektr 

parametr va kattaliklarni xisobga olish maqsadida elektr zanjirlariga xar xil elektr o'lchash 

asboblari  ulanadi.  Bu  asboblar  uz  navbatida  tok  kuchi, kuchlanish,  qarshilik,  quvvat,  tok 

davrtezligi, sarflangan elektr quvvati va xakozolarni o'lchaydi. 

Elektr o'lchash tajribalarini bajarishdagi umumiy qoidalar 

 

Amaliy  ishlarni  bajarayotganda  xar  kaysi  gurux  talabalari  uz  navbatida  ikki  yoki 

uch talabadan iborat bulgan kichik guruxlarga bulinib berilgan tajriba ishini bajaradi.  

 

Mustaqil  ish  boshlashdan  oldin  talabalar  xavfsizlik  texnikasi  qoidalari  bilan  puxta 

tanishishlari va ularga kat'iy rioya etishlari lozim. Navbatdagi mashgulotga talabalar puxta 

tayyorgarlik  kurgan  xolda  kelishlari,  ya'ni  kilinadigan  ishning  mazmuni  va  maqsadi, 

bajarish  usullarini,  sxe-malarini  yig'ishni  bilishlari  shart.    Ish  joidagi  asbob  usku-nalar 

urnini uzboshimchalik bilan o'zgartirish kat'iyan man etiladi. 

 

Talabalar  bajariladigan  amaliy  ishining  sxemasini  yig'ishdan  oldin  qo'llaniladigan 

asbob va kurilmalarni ishlatish tartibini ko'rsatuvchi qo'llanmalar bilan tanishishlari kerak, 

sungra  belgilangan  tartibda  amaliy  ishning  sxe-masini  yig'ishi  kerak.  Sxema  o'qituvchi 

tomonidan  tekshir-ilib,  uni  tugri  ekanligi  tasdiklangandan  keyingina,  ularni  yig'ishga 

kirishishlari kerak. Elektr manbaiga ulangan sxemalardan asbob uskunalarni qayta ajratib 

olish  kabi  ishlar  sxema  manbadan  uzilgandagina  amalga  oshiriladi.  Bordiyu,  biror  asbob 

uskunaning  buzilganligi  aniqlansa,  xar  qanday  sharoitda  xam  mustaqil  ravishda  ish 

tutilmasdan, ya'ni asbob uskunani tuzatishga kirishmasdan, bu xaqida o'qituvchiga darxol 

xabar berish kerak.  

 

Talabalar amaliy ishni tugatgach, sxemani manbadan uzib, bajargan ish natijalarini 

o'qituvchiga  ko'rsatishlari  va  kaid  etilgan  ma'lumotlarning  tugri  ekanligiga  ishonch  xosil 

kilgach, tajriba ishini tugatishi kerak. 

 

Xar bir talaba navbatdagi mashgulotga kelganda utgan  amaliy ishi bo'yicha yozma 

ravishdaxisobat tuzib, uni qoidasi bilan rasmiylashtiradi, sungra bu xisobatni o'qituvchiga 

ko'rsatadi.  Xisobat  tugri  bajarailganligi  tasdiklangandan  keyin  talaba  shu  ishning 

bajaralishi oid sinov savollari bo'yicha o'qituvchiga xisobot topshiradi.  

 

O'qituvchining  ruxsatsiz  o'lchash  asboblari  va  boshqa  jixozlarning  o'rnini 

o'zgartirish, ya'ni bir joydan boshqa joyga kuchirish kat'iyan man etiladi. 

 

          

 

5 

1-Tajriba ishi 

Mavzu: Bir fazali induksion elektr  hisoblagichni 

ishlash prinsipini o'rganish 

 

1. Ishning maqsadi 



  Bir fazali o'zgaruvchan tok zanjirlaridagi elektr energiyamiqdorini o'lchash usullari 

bilan tanishib, bir fazali induksion elektr hisoblagichni tuzilishini,  ishlash prinspini 

va ularni tekshirish usullarini o'rganish.   

2. Nazariy ma'lumotlar 

Induksion  sistemadagi  asboblardan  faqat  o'zgaruvchan  tok    zanjirlaridagina 

foydalaniladi. Ular elektr  energiya  hisoblagichlari sifatida keng tarqalgan. SO tipidagi bir 

fazali    elektr    hisoblagichlari  127  V  li  hamda  220  V  kuchlanishli,  50gs    chastotaga  

mo'ljallangan  bo'ladi.  Bu    elektr    hisoblagichni    o'lchash    mexanizmi    ikkita 

elektromagnitdan iborat bo'lib, ular yupka alyuminniy diskning chekkasiga joylashtirilgan 

elektromagnitda ko'p o'ramli chulg'am bo'lib, bu tok iste'molchisi bilan paralel ulanadi va 

kuchlanish chulg'ami  deyiladi. 

Bu elektromagnit chulgamlaridan o'zgaruvchan tok o'tganda,  magnit oqimlari hosil 

bo'ladi  va  bu    oqimlar    alyuminiy    diskni    kesib  o'tishi  natijasida  yuguruvchi  magnit 

maydon xosil bo'ladi. 

Diskka  ta'sir  etuvchi  aylantiruvchi  momentni  miqdori  iste'molchining  aktiv 

quvvatiga  proporsional,  ya'ni  M

aylan



K

1

R  bunda  R  -  iste'molchining  quvvati;  K

1

  ayni 

hisoblagich  uchun  o'zgarmas  koeffisiyent  bo'lib,  u  chulg'amdagi  o'ramlar  soni  va 

elektromagnitlarni joylashishiga bog'liq. 

Diskning  bir  xil  tezlikda  aylanishi  uchun  tormozlovchi  moment  zarur,  bu  moment 

o'zgarmas  magnit  (4)ning  magnit  maydonini  diskka  ta'sir  etishidan  vujudga  keladi.  Bu 

magnit maydon ham diskda uyurma toklar hosil qiladi va magnit maydon bilan ta'sirlashib, 

disk harakatini tormozlaydi.  

Diskka  ta'sir  etuvchi  tormozlovchi  moment  uning  harakat  tezligiga  to'g'ri 

proporsional, ya'ni M

t

 



K

2

 



n; bunda K

2

-ayni hisoblagich uchun o'zgarmas proporsionallik 

koeffisiyenti;  n  -  diskning  sekundiga  aylanishlar  soni.  Bundan  R



Sn    kelib  chikadi. 

Diskning  aylanish  tezligi  tormozlovchi  moment  aylantiruvchi  momentga  tenglashguncha 

ortib boraveradi, ya'ni M

aylan

 



M

t

  yoki K

1

R



K

2

 n; 

Agar  tok  zanjiri  (t)  vaqt  ichida  R  quvvat  iste'ol  qilsa,  sarflangan  energiya  quvvat 

bilan vaqtning ko'paytmasiga teng bo'ladi. 

W=P·t



C·n·t



C·N 

bunda  N



nt - diskning aylanishlar soni;  

C - hisoblagichning haqiqiy doimiysi deb ataladi. 

Hisoblagichning  haqiqiy  doimiysi  C  ning  miqdori  hisoblagich  diski  bir  marta  to'liq 

aylanganda elektr iste'molchisi olgan energiyaga tengdir. 

Asbob shitida hisoblash mexanizmining uzatish soni ko'rsatilgan bo'ladi, u tokning 

muayyan  ish  birligida  diskning  necha  marta  aylanishini  ko'rsatadi,  masalan,  

1kVt



soatq5000  diskning  aylanishlar  soni.  Uzatish  soniga  ko'ra  hisoblagichning  nominal 

doimiysi C

0

 aniqlanadi. 

 

6 

                  

айл

сек

вт

С









720

5000

1000

3600

0

 

Diskning  harakati  chervyak  vint  orqali  hisoblash  mexanizmiga  uzatiladi, hisoblash 

mexanizmi  0  dan  9  gacha  raqamlar  yozilgan  bir  qator  shisternachalardan  iborat  bo'ladi. 

Barcha  raqamlar  birgalikda  hisoblagich  tarmoqqa  ulanib  turgan  vaqt  ichida  sarflangan 

energiyaning kVt



soat larda ifodalangan miqdorini ko'rsatuvchi sonini beradi.  

Elektr energiyasining o'lchov birligi XBT da  (1Ж



1Вт



1сек) 1J



1Vt



1sek olingan, 

lekin amalda ko'pincha 1kVt



soat



3,6



106J (joul)  ishlatiladi. 

Reaktiv  energiyani  maxsus  reaktiv  energiyani  o'lchashga  mo'ljallangan  reaktiv 

energiya hisoblagichlaridan foydalaniladi. 

Reaktiv energiyani o'lchov birligi 1kVar



soat ishlatiladi. 

 

3. Ishni bajarish tartibi 

1. Kerakli asboblar: 

- CO tipidagi bir fazali elektr xisoblagich; 

- 5A li o'zgaruvchan tok ampermetri; 

- 250 V li o'zgaruvchan tok voltmetri; 

- Л

1

; Л

2

; Л

3

; Л

4

 - 100 Vt, 250 V li elektr chiroklari. 

- У

1

 ; У

2

 ; У

3

 ; У

4

- ulagichlar. 

2. Rasm-1.1 dagi sxemani yig'ing. 

3.  Sxemani  o'qituvchi  tekshirib  bergandan  so'ng,  ulagichlar    (U)  yordamida  (L)  elektr 

chiroklarni  birin  ketin  ulang.  Xar  bir    elektr  chirogi  yokilganda,  zanjirdagi  tok  kuchini,  

kuchlanishni  va disk har 50 marta aylangandagi vaqtni  o'lchang  va  1.1-jadvalga yozing. 

4.  Elektr  hisoblagichni  minimal  ishchi  kuchlanishi  (Umin)ni  aniqlang,  ya'ni  LATR 

yordamida  kuchlanishni  220  V  dan  hisoblagich  diski  to'xtaguncha  kamaytirib  borib, 

kuchlanish (Umin)ni o'lchang. 

5. U, I va t qiymatlari yoki elektr chiroqlarning quvvati bo'yicha barcha o'lchashlar  uchun  

sarflangan energiya miqdori (W

Х

)ni hisoblanang. 

6. Sarflangan energiya W

Х

 va diskning aylanishlar soni (N

t

) bo'yicha elektr hisoblagichni 

xaqiqiy doimiysi (С

Х

)ni xisoblang. 

7. Elektr hisoblagichning oldingi tamonida ko'rsatilgan  N

1

  soniga qarab, hisoblagichning 

Rasm -1.1 

 

7 

nominal doimiysi (S0)ni hisoblang. 

8.  Elektr  hisoblagichni  nominal  doimiysi  (So)  va  diskning    aylanishlari  soni  Nt  bo'yicha 

barcha o'lchashlar uchun sarflangan energiya  xisoblang. 

9. Har bir o'lchash uchun elektr hisoblagichni nisbiy hatoligini hisoblang va  1.1-jadvalga 

yozing. 

                                                                         

 1.1-jadval. 

№ 

N

t 

P

ис 

t 

C

X

 

W

X

 

C

0

 

W

0

 



 

ayl 

Vt 

sek 

Vt



sek 

/ayl 

Vt



sek 

Vt



sek 

/ayl 

Vt



sek 

% 

1 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 

 

 

 

 

 

 

 

 

4 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Hisoblash formulalari 

C

X

=

t

ис

t

X

N

t

P

N

W





  (Vt



sek/ayl)-hisoblagichning xaqiqiy doiymiysi; 

С

0

=

1

1

3600

1000

1

N

сек

Вт

N

соат

кВт







  (Vt



sek/ayl)-hisoblagichning nominal doiymiysi; 

Bu yerda: Nt- t vaqt ichida aylanishlar soni; 

N1-1kVt



soat  energiya  miqdoriga  to'g'ri  keladigan  ayni  xisoblagich  diskiningaylanishlar 

soni; 

W

X

=P

ис

 



t -iste'molchi istemol qilgan elektr energiya miqdori;   

W

0

=C

0

 



N

t

 -elektr hisoblagich qayd qilgan elektr energiya miqdori; 



=

Х

Х

С

С

С



0

 (%)- elektr hisoblagichning nisbiy hatoligi. 

 

 

 

S i n o v     s a v o l l a r i 

 

1.  Bir fazali  induksion  xisoblagichlar  istemolchiga  qanday ulanadi? 

2.  Elektr energiyasini o'lchash uchun  qanday  usul  va  asboblar mavjud? 

3.  Hisoblagichlarning xaqiqiy va  nominal  doimiylari  nimaga teng? 

4.  Hisoblagichni nisbiy hatoligi qanday aniqlanadi? 

5.  Hisoblagichning tormozlovchi momenti qanday  xosil qilinadi? 

6.  Uch fazali elektr hisoblagich bilan bir fazali elektr hisoblagich o'rtasida qanday farq va 

o'xshashliklar bor? 

7.  Induksion elektr hisoblagichlarni qanday afzallik va kamchilliklari bor? 

 

 

8 

2-Tajriba ishi. 

Mavzu: Elektr qarshiliklarni o'lchash usullarini o'rganish 

 

1. Ishning maqsadi 



  Elektr qarshiliklarni o'lchash usullari va vositalari bilan tanishish, ularni tuzilishi 

va  ishlash  prinsipini  o'rganish,  hamda  o'lchash  jarayonida  paydo  bo'ladigan  

hatoliklarni hisoblashni o'rganish. 

2. Nazariy ma'lumotlar 

 

Qarshiliklar elektr zanjirlarining eng asosiy parametrlaridan biri hisobladi. Amalda 

10

-8 

Om dan 10

17

 Om gacha bo'lgan qarshiliklar o'lchanib, ular shartli ravishda kichkina to 

1  Omgacha,  o'rtacha  -1



10

5

  Om  va  katta  -10

5

  Omdan  yuqori  bo'lgan  qarshiliklarga 

bo'linadi.  

Hozirgi  vaqtda  qarshiliklarni  o'lchash  uchun  mavjud  bo'lgan  usul  va  vositalardan  eng 

ko'p qo'llanilayotganlari quyidagilardan iborat: 



  ampermetr va voltmetr usulida bilvosita o'lchash; 



  bitta asbob usulida bilvosita o'lchash; 



  bevosita, ya'ni Ommetr yordamida o'lchash. 

qarshiliklarni ampermetr va voltmetr usulida o'lchash Om qonuniga asoslangan bo'lib, 

shu  qarshilikdagi  kuchlanish  Ux  bilan  undan  oqib  o'tgan  elektr  toki  Ix  ma'lum  bo'lsa, 

o'lchanayotgan qarshilik  Rx ning son qiymati quyidagi ifoda bo'yicha juda oson hisoblab 

topiladi:           R

X



U

X



I

X 

Lekin  bu  ifoda  bo'yicha  hisoblanganda  ampermetr  va  voltmetrlarni  qarshiligini 

hisobga olish kerak. 

Rasm-2.1  dagi  sxemadan  ulagich  (Y)ning  birinchi  (I)  holatida  o'lchanayotgan 

qarshilikning haqiqiy qiymati quyidagicha topiladi: 

R

Х



U

Х



I

Х



R

1

Х

-R

А 

Ulagichning ikkinchi holatida, ya'ni ampermetr va voltmetdan oldin ulansa, u holda: 

R

Х



!

1

X

V

V

X

X

X

R

R

R

R

I

U







 

Qarshiliklarni  bitta  asbob  bilan  ham  o'lchash  mumkin  bunda,  manbaa  kuchlanishi 

Uqconst  bo'lsa  Om  qonunini  va  Kirxgof  qonunlarini  qo'llab,  hisoblab  topiladi. 

qarshiliklarni  bevosita  hisoblab,  ya'ni  Ommetr  yoki  Megometr  bilan  ham  o'lchash 

mumkin.  Ommetr  yordamida  bir  necha  kiloOmgacha  bo'lgan  qarshiliklar  o'lchanib, unda 

qo'llanilgan  magnitoelektrik  o'lchash  mexanizmi  (O'M)  qarshiligi  bilan  ketma-ket  yoki 

parallel ulanadi. O'lchanayotgan qarshilik Rx ketma-ket ulangan Ommetrlarning ko'rsatish 

chegarasiga,  qarshilik  Rx  parallel  ulangan  Ommetrning  ko'rsatish  chegarasiga  qaraganda 

bir  muncha  kengdir.  Ommetrlar  ko'pincha  magnitoelektrik  lagometrli  mexanizmlar  bilan 

yig'iladi va bu asboblar MegaOmmetrlar deb ataladi. Juda katta qarshililklar, masalan, to 

1015 Omgacha bo'lgan qaorshiliklar to'g'ridan to'g'ri Teraommetr deb ataladigan elektron 

asboblar bilan o'lchanadi.  

Qarshiliklarni  solishtirish  usuli  bilan  ham  o'lchash  mumkin,  bunda  o'zgarmas  tok 

ko'priklari yordamida o'lchanadi. Bu usul o'zining yuqori aniqligi bilan boshqa usullardan 

ajralib turadi.  

 

9 

 

 

3. Ishning bajarish tartibi  

1. Kerakli asbob-uskunalar: 



 

Rx.o' - o'lchanadigan qarshiliklar to'plami; 



 

Ω-Ommetr yoki Megoommetr; 



 

mA-o'zgarmas tok milliampermetri; 



 

V-o'zgarmas tok voltmetri; 



 

U-ulagichlar; 



 

R

N

-qarshiliklar magazini; 



 

O'TK-o'zgarmas tok ko'prigi; 



 

NI - nol indikator, galvanometr. 

Ampermetr va voltmetr usuli 

2. 2.1-rasmdagi sxemani yig'ing. 

 

3. Ulagich U-ni 1-holatga qo'ying, kuchlanishni 0-30 V gacha o'zgartiring va kuchlanishni 

har bir qiymatiga to'g'ri keladigan tok kuchini o'lchab 2.1-jadvalga yozing. 

4.  O'lchash natijasiga va Om qonuniga asosan noma'lum qarshilikni hisoblab 2.1-jadvalga 

yozing. 

5. Ulagich U-ni 2-holatga o'tkazib, 3 va 4-banddagi ishlarni qayta bajaring. 

6. Har ikki holat uchun ham nisbiy hatoliklarni hisoblang. 

Ommetr usuli 

7.  Ommetrni  (-holatga  qo'ying  va  «nolni  o'rnatish»  (ustanovka  nol)  yordamida 

ko'rsatkichni nolga keltiring. 

8.  Noma'lum  qarshilikni  qiymatini  Ommetr  yordamida  o'lchab  2.1-jadvalga  yozing  va 

nisbiy hatolikni hisoblang. 

Solishtirish usuli 

9.  O'zgarmas  tok  ko'prigin  manbaga  ulang  va  RX-bog'ichlariga  noma'lum  qarshilikni 

ulang. 

10.  qarshiliklar  magazini  RN  yordamida  NI  ni  nolga  keltiring  va    qarshiliklar    magazini  

qarshiligini  2.1-jadvalga yozing. 

11.  Rx.o'-qarshilikni  almashtirib,  9  va  10-banddagi  ishlarni  har  bir    qarshilik  uchun 

bajaring. 

12.  O'lchash  natijalari  asosida,  o'lchashning    nisbiy    hatoligini    hisoblang  va  jadvalga 

yezing.