O’zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

Mustaqil ta’limni tashkil qilishda aniq maqsadning belgilanganligi

Mustaqil ta’lim shakli talabalar tomonidan mustaqil tarzda, o‘qituvchining bevosita ta’sirisiz amalga oshirishi lozim bo‘lgan jarayon hisoblansada, biroq o‘qituvchi talabalarga mustaqil ta’lim uchun belgilangan mavzularni topshirar ekan, mavzu mazmunidan kelib chiqqan holda erishilishi lozim bo‘lgan natijalarning umumiy tavsifi, bu jarayonda bajarilishi lozim bo‘lgan vazifalar, tavsiflangan natijalarga erishish yo‘llarining taxminiy uslublari va tavsiya qilinayotgan adabiyotlar (manbalar) haqida umumiy tushuncha berib o‘tishi zarurdir.
Bu tavsiyalar va maslahatlar talabalarning mustaqil holda o‘zlashtirishi belgilagan mavzularni batafsil o‘rganishlari va zaruriy darajadagi bilimga (ma’lumotga) ega bo‘lishlarini osonlashtiradi. Biroq bu jarayonda o‘qituvchi belgilangan mavzuni o‘zi tavsiflagan holda “aynan shunday bo‘lishi kerak” degan tushunchadan talabalarni holi qilishi zarur va ayni vaqtda talabalarga mavzu yuzasidan erkin tadqiqot olib borishlari uchun etarli sharoit yaratishi lozim.
Bu holat o‘z navbatida talabalarga belgilangan mavzu yuzasidan o‘z dunyoqarashlari (yoki o‘zlari lozim deb hisoblagan tushunchalar) asosida ma’lumotlar yig‘ish va ularni tahlil qilishlariga imkon beradi. Bu jarayonda o‘qituvchi talabalarni doimiy ravishda maslahat darslarida, individual suhbatlar
vaqtida «O‘zbekiston tarixi» metodologiyasining asosiy jihatlari bilan tanishtirib borishi va bajarilayotgan mustaqil ta’lim mavzulari yuzasidan to‘g‘ri xulosalar chiqarishga yo‘naltirib borishi lozim.
Iqtidorli va ilmiy tadqiqot olib borish malakasiga ega, fan (kurs) yuzasidan aniq tadqiqot mavzusi ustida ish olib borayotgan talabalar bilan mavzu bo‘yicha individual (yoki kichik guruhlar tarzida) ish olib borish maqsadga muvofiqdir.


Mustaqil ta’lim natijalarini baholash mezonlari
Talabalar mustaqil ishini shartli ravishda ikkiga ajratish mumkin:
Auditoriyada amalga oshiriladigan talaba mustaqil ishlari. Bunda o‘tilgan mavzuni qayta ishlash, kengaytirish va mustahkamlashga oid topshiriqlar bajariladi.
Auditoriyadan tashqari amalga oshiriladigan talaba mustaqil ishlari. Bunda o‘quv dasturidagi ayrim mavzularni mustaqil holda o‘zlashtirish, uyga berilgan vazifalarni bajarish, amaliy va laboratoriya ishlariga tayyorgarlik ko‘rib, kelish, ijodiy va ilmiy-tadqiqot xarakteridagi ishlar va h.k.
Birinchi tur ishlari talabalarning nazariy va amaliy bilimlarini o‘zlashtirib borish darajasi, amaliy mashg‘ulotlarga (amaliyot, laboratoriya, seminar darslariga) tayyorgarlik saviyasi va uy vazifalarining bajarilish sifatini tekshirish maqsadida, odatda, nazorat ishlari olish, savol-javob, suhbat, munozara, amaliy topshiriqlar tashkil etish va h.k. usullarda asosan amaliyot darslarida nazorat (joriy nazorat) qilinadi.
Joriy nazoratda talabaning dars paytida o‘tilgan materiallarni o‘zlashtirishi va uyga berilgan topshiriqlarni bajarishdagi faolligi, bajarish saviyasi va o‘zlashtirish darajasi e’tiborga olinadi.
Ikkinchi tur ishlari fanning ishchi o‘quv dasturida auditoriyadan tashqarida o‘zlashtirlishi belgilangan mavzu buyicha ma’lumot va axborotlarni mustaqil ravishda izlab topish, tahlil qilish, konspektlashtirish (yoki referat tarzida rasmiylashtirish) va o‘zlashtirish, ijodiy yondashishni talab qiladigan amaliy topshiriqlarni bajarish ko‘rinishida amalga oshiriladi. Bu turdagi ishlarni bajarish
jarayoni va o‘zlashtirish sifatining nazorati darsdan tashqari paytlarda, maxsus belgilangan maslahat soatlarida amalga oshiriladi.
Talabalar mustaqil ishi natijalari amaldagi O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2009-yil 11-iyuldagi 204-son buyrug‘i bilan tasdiqlangan va O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2009-yil 10-iyulda 1981-son bilan davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan hamda O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2010-yil 25-avgustdagi 333-son buyrug‘i bilan o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilgan va O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2010-yil 26-avgustda 1981-1-son bilan davlat ro‘yxatidan qayta o‘tkazilgan “Oliy ta’lim muassasalarida talabalar bilimini nazorat qilish va baholashning reyting tizimi to‘g‘risida”gi Nizomga asosan baholab boriladi.
Nizomning 2.(g)-bandida talabalarda mustaqil ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirish, axborot resurslari manbalaridan samarali foydalanishni tashkil etish belgilab berilgan bo‘lib, uning 17-bandida talabalarning o‘quv fani bo‘yicha mustaqil ishi joriy, oraliq va yakuniy nazoratlar jarayonida tegishli topshiriqlarni bajarishi va unga ajratilgan ballardan kelib chiqqan holda baholanadi, deya t’kidlangan.
Mustaqil ta’lim natijalari talabalar bilimini reyting asosida baholashga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Shunday ekan, har bir talaba o‘zi bajarayotgan mustaqil ta’lim natijalarining qay tartibda baholanishi va qancha balga ega bo‘lishini oldindan bilishlari shart. Buni fan o‘qituvchisi fan bo‘yicha umumiy reyting jadvalini talabalarga etkazish chog‘ida aytib o‘tsa maqsadga muvofiq bo‘ladi. Ayni vaqtda talabalar tomonidan tayyorlangan mustaqil ta’lim mavzularining natijalari baholanish jarayonida bir tomondan talabalarni rag‘batlantirish vazifasini bajarsa, ikkinchi tomondan talabalarga topshirilgan vazifalarni o‘z vaqtida bajarishlari uchun mas’uliyat hissini shakllantiradi.
Shu o‘rinda ta’kidlab o‘tish joizki, mustaqil ta’limning amalga oshirilishida asosiy ishtirok etuvchilar - talabalardir. Mustaqil ta’limni tashkil qilishdan ko‘zlangan asosiy maqsad ham talabalar bilimini boyitish va ularning kelgusida har tomonlama etuk va malakali mutaxassislar bo‘lib etishishlari uchun zamin hozirlashdir. Shunday ekan, mustaqil ta’lim jarayonini tashkil qilish va uni amalga
oshirish jarayonida har bir talaba o‘ziga topshirilgan mustaqil ta’lim mavzusini
belgilangan tartibda o‘rganishi, tayyorlashi va bu jarayonda bevosita faol ishtirok etishi shartdir. Bu mustaqil ta’limni tashkil qilishdagi eng muhim omildir. Mustaqil ishlar natijalarini baholashda o‘qituvchiga quyidagi mezonlarni tavsiya etish mumkin: