Oʻzbеkiston rеspublikаsi oliy vа oʻrtа mаxsus tа’lim vаzirligi

 
1.2.
 
Geoaxborot tizimlarining paydo bo’lish tarixi. 
Geoaxborot tizimi (GAT) deganda fazoviy xarakterdagi ma‘lumotlar va ular 
bilan fazoviy bog‘liq bo‘lgan va bo‘lmagan ma‘lumotlarni to‘plash, saqlash, qayta 
ishlash tahlil qilish va tasvirlash asosida geografik fazo haqida ma‘lumot olish 
imkonini beruvchi tizim tushuniladi. [36].

---

11 
Geografik yoki fazoviy ma‘lumotlar hozirda ob‘yektlarni fazoviy 
joylashtirish bilan bog‘liq turli faoliyatlar yurgizuvchi tashkilotlar ishlatadigan 
ma‘lumotlarning asosiy qismini tashkil etadi.
GAT fazoviy ma‘lumotlar tahlili asosida optimal yechimlar qabul qilish 
imkoniyatini yaratish funksiyasini bajaradi.
GATning ta‘rifiga ko‘ra uning asosiy vazifasi fazoviy ma‘lumotlarni tahlil 
qilish. 
Zamonaviy GATlar grafikaviy ma‘lumotlarni alohida tematik qatlamlar, 
xaritalardagi ob‘yektlarning sifat va son ko‘rsatgichlarini ma‘lumotlar bazasi 
ko‘rinishida saqlash asosida xaritalardan foydalanish imkoniyatlarini oshirdilar. 
Ma‘lumotlarning bunday tashkil etilishi va ularni boshqarishning samarali 
mexanizmlari yangi ko‘rinishda imkoniyatlar yaratadi. (1-rasm) 
1-
 
rasm. Geografik axborot tizimlari(GAT). 
GAT o‘tgan asrning 60-yillaridan boshlab xalq xo‘jaligining turli sohalarida
qo‘llanib kelinmoqda. Dastlabki davrlardagi GAT loyihalari bilan ish ko‘rish 
geografik taqsimlangan nuqtalar bilan ish olib borishga asoslangan edi.
Zamonaviy kompyuter texnologiyalarining rivojlanishi va axborotlarni tezkor 
ishlab chiqish imkoniyatlarining yaratilishi , hududiy taqsimlangan ob‘yektlar 
holatini elektron xaritalar asosida kompleks tadqiq qilish imkoniyatining 

---

12 
yaratilishiga va bunda tadqiq qilinayotgan ob‘yektga tegishli barcha turdagi 
ma‘lumotlarni jamlash imkoniyatlari GATlarining rivojlanishiga asos bo‘ldi. 
Tadqiq qilinayotgan geografik ob‘yektga tegishli turli tavsifdagi 
ma‘lumotlarni tizimli yondoshuv asosida qayta ishlash va elektron xaritalashtirish 
uslubidan foydalanish ob‘yektlar haqida yangi ma‘lumotlar olish imkonini 
yaratadi.
Dastlabki davr kompyuter texnologiyalarining muvaffaqiyatli qo‘llanilishi 
asosida rivojlandi. Eektron hisoblash mashinalarining(EHM), plotterlar, displeylar 
va boshqa periferiya qurilmalarning paydo bo‘lishi, axborotlarni grafikaviy 
tasvirlash, ma‘lumotlarni fazoviy tahlil qilish, ma‘lumotlar bazalarini shakllantirish 
va boshqarish dasturiy vositalarining yaratilishi GATlarning dastlabki 
rivojlanishida muhim rol o‘ynadi. Bu davrga AQSh, Angliya, Kanada, Shvetsiya 
kabi davlatlarda geografiya sohasidagi sonli usullarni qo‘llash va fazoviy 
bog‘lanishlarni tadqiq qilish bo‘yicha olib borilgan nazariy tadqiqotlar katta ta‘sir 
ko‘rsatdi. 
Kanada GATi ning vazifasi Kanada yer hisobini yuritish xizmati (Canada 
Land Inventory) da to‘plangan katta hajmdagi ma‘lumotlarni tahlil qilish va shu 
asosda qishloq xo‘jaligida foydalaniladigan yerlar tuzilishini rejalashtirishda
ishlatiladigan statistik ma‘lumotlar olishdan iborat edi.