O’zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi

Tabiiy gazlar – uglevodorodlar va uglevodorod bо‘lmagan birikmalardan tashkil topgan aralashmadir. Ular qatlamda gaz holatda, neftga yoki suvga erigan holatda uchraydi.

Tabiiy yonuvchi gazlar uglevodorod komponentlaridan tashqari ugl yoki gaz, azot, oltingurgurt va kisloroddan tarkib topgan. Gazlar tarkibidagi metan va og‘ir uglevodorodlarga qarab quruq va moylilarga bо‘linadilar. Agar gazlar tarkibida metan kо‘p bо‘lsa quruq va aksincha kam bо‘lsa moyli deyiladi.

Gaz konlaridan olinadigan gazlarning umumiy kо‘rinishi CnH2n+2 ifodasi orqali aniqlanib metan gomologalardan tashkil topgan.

• Tarkibida uglevodorodlardan tashqari nouglevodorodlar – azot (N2), uglerod (IV) oksidi (CO2), vodorod sulfid (H2S), shuningdek inert gazlar argon (Ar), geliy (He), kripton (Kr), ksenon (Xe) va merkaptanlar bо‘lishi mumkin. Merkaptanlarni ba’zida tiospirtlar deyiladi. juda о‘tkir, о‘ziga xos hidi bilan ajralib turadi.

• Kondensatlar – tabiiy holatda qatlamda suyuq bо‘lgan eng yengil uglevodorodlardir. Bо‘larga pentan, geksan va geptan kabi yengil uglevodorodlar kiradi. kondensatlar tabiiy gazokondensat konlarida gaz tarkibida erigan holatda uchraydi.
• Kondensatning qanday holatda ekanligiga qarab beqaror va barqaror kondensatlarga bо‘linadi. Beqaror kondensat qatlamdagi yoki kondensatni ajratib oladigan asbob – uskunalargacha bо‘lgan harakatdagi gazlarda erigan kondensatlarga aytiladi. Barkaror kondensatlar deb, mahsus kondensat ajratib oluvchi asbob – uskunalarda ajratib olinayotgan tayyor mahsulotga aytiladi.

• Shuni ham aytish kerakki, qatlam ichida boshlangan gazokondensat harakati, to u kondensat ajratuvchi asbob – uskunalarga borguncha juda murakkab jarayonlardan о‘tadi. Bu jarayonlar erigan holdagi kondensat, boshlang‘ich termodinamik holatlarni о‘zgarishi natijasida gazdan ajralib chiqib, qatlam g‘ovaklarida chо‘kib qoladi, ayniqsa bunday ajralishlar quduq atrofida kо‘plab yuz berishi mumkin. Natijada bu ajralishlar chо‘kib qolishlar kondensatni ma’lum bir miqdorini qatlam ichida qolib ketishiga olib keladi.

• Neftlar - tо‘q jigar rang, aksariyat qora rangli, ayrim hollarda salkam rangsiz, qovushqoq suyuqlik, yog‘simon modda bо‘lib, har xil uglevodorod birikmalaridan tashkil topgan. Tabiatda neft suyuq holatdan quyuq, qatron(smola)simon holgacha uchraydi.
• Neftning eng muhim xossalaridan biri uning zichligi bо‘lib, bu xususiyat uning tarkibiga kiruvchi komponentlar: smola, asfalten va unda erigan gazlar miqdoriga bog‘liq bо‘lgan holda 0,75 dan 0,99 gacha о‘zgaradi. Agar neft asosan yengil fraksiyalardan tashkil topgan bо‘lsa, bu uning afzalligidir. Misol uchun: Surxondaryo neftgaz viloyatinig aksariyat neftlari yuqori qovushqoq bо‘lganligi uchun ularning zichligi ham katta (masalan: Lalmikor, Mirshodi, Amudaryo, Koqaydi Xaudag va boshqa konlar). Buxoro-Xiva neft gazli viloyatining neftlari tarkibida yengil fraksiyali komponentlari juda kо‘p (masalan: G‘arbiy Yulduzqoq, Janubiy-G‘arbiy Yulduzqoq, Qorovul Bozor-Saritosh, SHо‘rchi, Oqjar, Karim, SHо‘rtepa, Saricha va boshqalar).

•